R. N. FRYE ‘ın kaleminden Arran

Mehmet Akif Erdoğru

Arran ismi genellikle İslami zamanlarda Transkafkasya'da Kür ile Aras Nehirleri arasındaki bölgeyi tanımlar. Ancak İslam öncesi zamanlarda bu terim, tüm Doğu Transkafkasya (eski Sovyet Azerbaycan'ı) için, yani Klasik Albanya için kullanılırdı. MS 15. yüzyılda Arran ismi yaygın bir şekilde kullanılmıyordu, çünkü bölge Azerbaycan’a dâhil edilmişti.

Arran isminin kökeni, Gürcüce Rani, Yunanca Alβavol ve Ermenice Alvank (halk), bilinmiyor. (Bazı Klasik yazarlarda Arian/Aryan şeklinde geçer ve Arapça kaynaklarda al-Ran şeklindedir). MS 387'den önce iki nehir arasındaki topraklar Ermenistan'ın bir parçası olarak kabul ediliyordu ve Ardzah, Uti ve P’aitakaran eyaletlerini kapsıyordu. Ermenistan'ın MS 387'de Yunanlılar ve Sasaniler arasında bölünmesinden sonra, ilk iki eyalet Albanya/Arran'a ve sonuncusu da İran’a dâhil oldu. Bu, Arran'ın tanımlanmasındaki karışıklığın bir nedenidir, çünkü Ermeniler sadece Kür Nehri'nin kuzeyindeki toprakları Arran olarak addediyorlardı.

MS 7. yüzyılda, "büyük" Arran'ın nüfusu tamamen karışmıştı ve belirgin bir halktan bahsetmek neredeyse imkânsızdı. Ancak İstahri, 192, ve İbn Havkal, 349, al-raniyya'dan, MS 10. yüzyılda Berda şehrinde konuşulmakta olan bir dil olarak bahsediyor.

Araplar, Ermenistan'ın Roma adlandırma sistemini benimseyerek, terminolojiyi genişlettiler ve Ermenistan I'in idaresi altındaki tüm Doğu Transkafkasya'ya kadar genişlettiler (İbn Hurradadbih, 122; el-Belazuri, 194). Araplar bu ülkeye geldiklerinde, ülkenin birçok küçük beyler arasında bölünmüş olduğunu gördüler. Bunlardan bazıları, özellikle Sasanilerin düşüşünden sonra, Hazarlara bağlılık duyuyordu. Arran, Ermenistan yoluyla Hıristiyanlaştırılmıştı ve Emevi Halifeliği sırasında, ismen Ermenistan prenslerinin idaresi altındaydı. Bu prensler de Araplara tabiydi. İslam sınırında olduğu ve Hazar baskınlarına ve yönetimine tabi olduğu için Arran aslında büyük ölçüde bağımsızlığa sahipti.

Salman b. Rabia ve Habib b. Mesleme'nin, Ömer'in halifeliğinin sonu ve Osman'ın ilk yıllarındaki erken Arap akınları, Arran'ın başlıca kasabaları olan Beylakan, Berda, Kabala ve Şemkür'ün sembolik olarak teslim olmasını sağladı. Daha........

© tarihistan.org