D. M. DUNLOP ve A. BENNIGSEN’in kaleminden Bakü

Bakü, Hazar Denizi'nin batı kıyısında, Apşeron yarımadasında (Abşaran) bulunan bir kasaba ve ilçedir. Bu ismin halihazırda Farsça bad-kuba, 'rüzgarla dövülmüş' kelimesinden geldiği söyleniyor; bu da yerel koşullara uygun, ancak bu türetme kesin değil. Baku biçimi 4./10. yüzyılda ortaya çıktı (Hududü’l-Alam). Başka bir erken, otantik telaffuz ise Bakuya'tır (Abu Dulaf, al-Bakuvî). Diğer biçimler (Baku, Bakū) Arap coğrafyacılarında bulunur.

Bakü'nün erken tarihi belirsizdir, ancak yerleşim yeri antik çağda anılıyor gibi görünüyor (bkz. J. Marquart, Eranşahr, 97). Belki de Ptolemy'nin Gangara veya Gaetara'sıyla özdeşleştirilebilir (Geographia, ed. C. Müller, I, II, 929). Bakü, erken Müslüman fetihlerinin anlatımlarında veya İbn Hurradahbih (3./9. yüzyıl) tarafından açıkça anılmamaktadır, fakat bundan sonra oldukça görünür hale gelir. 10. yüzyıl Müslüman coğrafyacıları tarafından örneğin Abu Dulaf’ın Risale-i Saniyye’de (bkz. V. Minorsky, Oriens, V, 1952, 25) bu isimle bahsedilmiştir. Abu Dulaf, kendisinin adlandırdığı gibi, Bakuya'ya güneyden ulaştığını ve orada kira bedeli (kabala) günde 1000 dirhem olan bir petrol kaynağı bulduğunu, bitişiğinde ise gece gündüz aralıksız akan ve kira bedeli (daman) da 1000 dirhem olan beyaz petrol üreten bir kuyu bulduğunu iddia eder. Bu ayrıntılar çok daha sonraki birkaç seyahatnamede tekrarlanır, özellikle Yakut, I, 477 ve el Kazvinî, Asarü’l-Bilad, 389. Abu Dulaf ile hemen hemen aynı zamanlarda, el-Mesudî Bakü'den birkaç kez bahseder. Rusların Hazar kıyısına 301/913-914 civarında düzenlediği bir akının anlatır, bu sırada işgalciler Şirvan ülkesindeki Baku olarak bilinen 'nafta (veya petrol) kıyısına' ulaşırlar (Müruc, II, 21). el-Mesudî, ayrıca Bakü'den, Hazar'daki Cil (Cillan), Deylem vb.'den, hatta Volga'daki Hazar başkenti Atil'den (İtil) gemilerin gidip geldiği bir yer olarak bahseder (aynı eser., 25). Daha sonraki bir tarihte yazılmış bir eser olan Tenbih'te (345/956'da yazılmıştır) yine Bakü'den, 'beyaz nafta'sından ve volkanlarından (atam) bahseder (BGA., VIII, 60).

Hududü’l-Alam’da (372/982'de yazılmış ancak daha eski kaynakları kullanmıştır) Bakü'den dağların yakınında deniz kıyısında bulunan bir kasaba veya küçük........

© tarihistan.org