Diğer

T24 Haftalık Yazarı

31 Mart 2024

Bugün modern dünyada kullanılan "oy verme" tabiri ve uygulaması Antik dünyada ortaya çıkmış, Eski Yunan ve Roma İmparatorluğu dönemlerinde bu uygulama geliştirilmiş. Günümüze gelinceye dek dünyanın her yerinde uygulanılmasına çalışılan seçimler ve oy verme işlemlerinde farklı kültürlerin farklı metotlarıyla uzun bir tarihsel süreçten geçilmiş.

Aslında Mezopotamya ve Mısır Medeniyetlerinde, erken dönemlerdeki farklı kabile toplumlarında kral gibi, şef gibi liderleri seçmek için -nispeten- toplumun genel kabulüne dayalı yaklaşımlar geliştirilmeye çalışılmış; hatta bazı yerlerde toplumu yönlendirmek için yaşlılar kurulu seçilmiş.

Ama oy verme geleneği dünyanın ilk ve tek doğrudan demokrasi deneyimi olan Eski Yunan toplumunda yeşermiş, tarihte kaydedilen ilk oy kullanımı Antik Yunanistan'ın Lakonya bölgesinde yaşayan Sparta toplumunda görülmüş. Tarihçi Herodot'un günümüze ulaşan notlarında adı geçen efsanevî kanun koyucu Lygurgas tarafından yazılan Sparta Anayasası özel bir oy kullanma sistemini içeriyormuş.

Bugün topraklarımızda da izleri görülen Yunan Birliğine dayalı şehir devletlerinde de çeşitli karar alma süreçlerinde sık sık oy kullanılmış; Atina'da birçok görev oy verme yöntemiyle ya da kura ile belirlenmiş. Tarihsel zaman süreci içinde Atina merkezli Yunan demokrasisi uzaklardaki şehir devletlerinde de taklit edilmiş.

Yunan şehir devletleri merkezi otorite tarafından hakları kısıtlandığında bile memurlarını, yöneticilerini seçmeye devam etmiş; oy kullanma hakkı elitlerin bir ayrıcalığı, soyluluğun önemli bir imtiyazı olmuş.

Yaptığı reformlarla Atina demokrasisinin temelini attığı kabul edilen, MÖ 640 ila 560 yılları arasında yaşadığı düşünülen "Solon" tarafından MÖ 574 yılında üst sınıfların üyelerine oy hakkı tanıyan yeni bir anayasa yazılmış. Bu yeni yasalar eşliğinde seçimlerin daha geniş bir coğrafyada daha kapsamlı olarak yapılabilmesi için reformlar gerçekleştirilmiş. Bu dönemde savaşa girme, orduyu yönetecek general seçme gibi konularda da köle olmayanlar, elit ve erkek Atinalılar oy kullanabiliyormuş; ceza davalarını izleyip suçu ve suçluya verilecek cezayı oylarıyla belirliyorlarmış.

MÖ 508 yılından sonra Antik Yunan'da "olumsuz" kabul edilen konularda da oylama yapılmış, oy verme hakkı olanlar yani kadın, göçmen ve köle olmayanlardan istedikleri siyasi liderleri seçmeleri yanında her yıl sürgün edilmesini istedikleri kişiler için de oy vermeleri istenmiş.

Seçmenler, sürgün etmek istedikleri kişinin adını "ostracon" adı verilen kırık çömlek parçalarına yazıp oy kullanma işlemini yerine getiriyorlarmış. O günlerin dünyasında "kara top" olarak adlandırılan bu uygulama herkesin görebileceği şekilde kamuya açık olarak açık oylamayla yapılıyormuş. Arkeolojik kazılarda bu amaçla kullanılan seramik parçaları yanında kaplumbağa, istiridye ve midye kabukları da bulunmuş.

Meşhur davadaki Sokrates de bu yolla yani oy kullanılarak ölüme mahkûm edilmiş; oy kullanma aynı zamanda devlete tehdit olarak görülen kişilerin sürgüne gönderilmesi için başvurulan en önemli yol olmuş.

Bu yıllarda büyük yerleşimlerdeki olumsuz oy verme uygulamasında herhangi bir aday 6.000'den fazla siyah renkli oy alırsa sürgüne gönderilirmiş; oyların eşit bir dağılımla verilmesi durumunda yani sevmeyeni olduğu kadar seveni de olanlar yerinden edilmezmiş.

Bu da demek oluyor ki, uygulama sadece devlet yönetimi içinde çok sevilmeyen siyasi liderlerin dışlanarak sürgüne gönderilmesi şeklinde işlemiş.

Aynı zamanda yetkililerin görev tanımı ve gelecekleri meslektaşlarından oluşan büyük bir kurul önünde görüşüldükten sonra yapılan oylamayla belirlenmiş. İlk başlarda açık olarak el kaldırma yoluyla yapılan karar verme süreci zaman içinde gizli oya dönüşmüş; kişisel ilişkilerin karar verme sürecine olan etkisi böylece etkisiz kılınmış.

Kapalı oya dönüşen bu uygulamada toprak çömlekten çıkan seramik parçası oylar içinde daha fazla siyah top varsa, o kişi on yıl süreyle sürgüne gönderiliyormuş.

"Ostracism" terimi, Yunancada........

© T24