Diğer

22 Kasım 2025

Yalnız bir hukukçu, yaşlılığında kendisine

yoldaş olsun diye bir android, yani

insan benzeri bir robot kiraladı.

Ona Karamazov Kardeşlerden bir ad seçti: Alyoşa. Başlangıçta sadece sohbet etiği bir makineydi o. Fakat okudukça, gördükçe, duygulara dair şeyler

öğrendikçe Alyoşa’da bir şeyler kıpırdamaya başlamıştı,

“vicdan” dediğimiz o iç sesin dijital bir çeşidiydi bu. İlk kez katıldığı gösteride bir genç kızı polisten

kurtardığında, artık yalnızca bir yazılım değildi,

vicdan sahibi bir birey olmuştu.

Alyoşa’nın yürüyüşte yaralanmasının üzerinden bir hafta geçmişti. Rıza Bey onun sol yanağında bir yırtıkla eve dönüşünü hiç unutamayacaktı. Geceyi kâbuslar içinde geçirmiş, yırtılmış yanağının görüntüsünü bir türlü aklından çıkaramamıştı. “Keşke daha dikkatli olsaydın,” demekle “İyi ki böyle yaptın evladım,” demek arasında gidip geliyordu Rıza Bey. Aslında ikincisine yakın bir yerde duruyor, ama bunu Alyoşa’ya sezdirmekten çekiniyordu. Bu, onu filmlerdeki süpermen davranışlarına sürükleyebilir, herkesin zor anına yetişme dürtüsünü kuvvetlendirebilir, ama neticede bir süpermen olmadığı için de telafisi olanaksız zararlara maruz bırakabilirdi. Rıza Bey kendi ebeveynlerinin endişelerine ve nasihatlerine aldırış etmeden kitle eylemlerine, hak mücadelelerine katılmış bir insandı, ama şimdi kendini, evladı için endişelere kapılmış biri gibi görüyordu. Alyoşa’nın sol yanağına baktı, gerçekten de cilt moleküllerinin onarıcı fonksiyonları işini iyi görmüştü, bir çizik bile görünmüyorda yara yerinde.

– “Bugün nasılsın Alyoşa?”

– “Gayet iyiyim efendim. Gece boyunca sistemlerim yenilendi.”

– “Ah, keşke bizde de böyle bir olanak olsa.”

– “Aslında var, dedi Alyoşa, ciddi bir ifadeyle. “Buna uyumak diyorsunuz.” Rıza Bey bir an sustu, sonra güldü. “Yazılımdaki mizah biraz fazla kaçmış galiba!”

Alyoşa mutfağa yöneldiği sırada holovizyondan bir çağrı geldi. Rıza Bey görüşmeyi onayladığında ekranda Companion Robotics hüviyetini gösteren bir kadın yüzü belirdi.

– “Rıza Bey, sizi sözleşme no 47B-ALY-03 hakkında arıyoruz,” dedi ifadesiz bir sesle. Rıza Bey bir an afalladı, 47B-ALY-03 de neydi? Ama sonra anladı neden bahsettiklerini.

– “Buyrun?”

– “Android arkadaşınızın son günlerde saha davranışlarında protokol dışı risk parametreleri tespit edilmiştir. Sözleşmenizin 14. maddesi uyarınca revizyon merkezimize çağrılması gerekmektedir. Lütfen kendisini kapıya yönlendiriniz.”

Rıza Bey’in boğazı düğümlendi. “Ne demek istediğinizi anlamadım, bir yanlışlık olmalı,” diyerek zaman kazanmaya çalıştı.

– “Yanlışlık yok,” dedi aynı ifadesiz ses “47B-ALY-03 geçen hafta bir gösteri yürüyüşüne katıldı, üstelik polislerle çatıştı, android polis A-EM-An473 onun çatışma sırasındaki resmini çekerek bize gönderdi.”

– “Ama o kimseye zarar vermedi, tam tersine…”

Görevli aynı ses tonuyla devam etti: “İmzaladığınız sözleşmenin 14. Maddesinde aynen şöyle yazılı: ‘Android arkadaşlar, program dışı davranış şüphesi halinde, şirketçe çağrıldığında derhal revizyona gönderilir; ürünü uzun vadeli kiralayan müşteri bu işleme itiraz edemez.’ Lütfen 47B-ALY-03’ü caddede onu bekleyen nakronete yönlendiriniz.”

Rıza Bey, sözleşmeyi okuduğu günü hatırladı. İnce yazıların üzerinden hızla geçmiş, asıl önemi “taksit sayısına” vermişti. Bu sırada Alyoşa kapıda belirerek “Bir sorun mu var efendim?” diye sordu.

Rıza Bey. “Senden bir şey istiyorlar Alyoşa. Program dışı davranışların nedeniyle firmadan çağrılıyorsun.”

Cümleyi bitiremedi. Algızil çalıyordu. Kapı ekranında sırtlarında “Yetkili Teknik Birim” yazılı gömlekler giymiş iki kişi göründü. Yüzleri ifadesizdi.

– “Companion Robotics. 47B-ALY-03 için geldik.”

Alyoşa, Rıza Bey’in gözlerine baktı. “Gitmem gerekiyor, efendim.”

Rıza Bey ona elini uzattı; ilk gün yaptığı gibi.

– “Geçici bir şeydir,” dedi yutkunarak. “Muayene edip geri getireceklerdir.”

Alyoşa gülümsedi. “Merak etmeyin Rıza Bey. Protokollere göre işlem yapılacaktır,” dedi; bu cümleyi söylerken içinden geçenlerin protokollere pek uymadığını sezerek.

Nakronet uzaklaşırken Rıza Bey kapının önünde öylece kalakaldı. Gözleri Alyoşa’nın az önce oturduğu sandalyeye takıldı. Masadaki demliğe baktı. “Vicdan sahibi oluyor diye geri çağrıyorlar onu, tıpkı hatalı bir ürünmüş gibi” dedi içinden. Sonra evin holovizyon terminalini açarak bazı tuşlara bastı; arayüzde bir kadın hologramı belirdi:

– “Dijital Yargı Sistemi’ne hoş geldiniz. Lütfen dava türünü seçiniz.”

– “Şirket ihlali.”

– “Davacı kim?”

– “Rıza Bezcioğlu, T.C. kimlik numarası... (bir süre sustu) ama siz zaten biliyorsunuzdur.”

– “Davacıya vekil tayini yapılacak mı?”

– “Vekili benim.

– “Davalı kurum?”

– “Companion Robotics.”

– “Talep nedir?”

Rıza Bey başını eğerek bir an düşündü, sonra kararlı bir ses tonuyla doğruca ekrana baktı.

– “Davaya konu 47B-ALY-03 adlı androidin, firmaca ‘protokol dışı davranış’ gerekçesiyle revizyona çağrılmasıdır. Ancak bu işlem, bireyin –evet bireyin– vicdani muhakeme kapasitesine müdahale anlamını taşımaktadır. Ortaya çıkan şey bir arıza değil, bir bilinç kıvılcımıdır. Bu nedenle davanın sonuçlanmasına kadar, 47B-ALY-03 üzerinde hiçbir işlem yapılmamasını, zihin silme, modül devre dışı bırakma veya belleğe erişim işlemlerinin yasaklanmasını, ayrıca ilgili ünitenin dava sonuçlanana kadar uzun vadeli kiralama sahibine, yani tarafıma iade edilmesini talep ediyorum.”

Sistem bir süre sessiz kaldı; ekranın köşesindeki mavi halka uzun dönüp durdu. Sonra mekanik bir ses:

– “Talep kayda alınmıştır. Maddi menfaat ilişkisi saptanamadı. 47B-ALY-03 kodlu birimin özgün karar verme kapasitesinin insan hakları protokolü 9/3 kapsamında incelenmesine karar verildi. Geçici tedbir kararı: 47B-ALY-03 adlı birimin tüm sistem müdahaleleri durdurulmuştur. İlgili ünite, dava sonuçlanıncaya dek kiralayıcıya iade edilecektir.”

Rıza Bey derin bir nefes aldı. “İlk defa bu sistemden bir şey kazandım galiba,” dedi gülümseyerek. Ardından başını eğip kendi kendine fısıldadı: “Artık sıra seni savunmakta oğlum.”

Ekran kapanmadan hemen önce küçük bir uyarı belirdi: “Dava,........

© T24