Diğer

22 Kasım 2025

Jenga oyununu bilmeyen yoktur sanırım. Oyunda kuleden tahta bloklar çıkarılıp en üste yerleştirilir ve kulenin daha da yükselmesi sağlanır. Ancak çekilip çıkarılan her tahta blok kuleyi giderek daha fazla dengesizleştirir. Sonunda kule çöker.

Jenga ekonomisi, ekonomide kırılganlığı, istikrarsızlığı ve politika hataları sonucundaki kriz riskini Jenga oyunu üzerinden anlatan bir metafordur.

Türkiye ekonomisinin genel görünümüne bakıldığında ekonomik canlılığı görebilirsiniz; alışveriş merkezleri, havalimanları, caddeler insan dolu, trafik yoğun, tırlar sürekli bir şeyleri bir yerden bir yere taşıyor, yer-gök inşaat vb. Yani Jenga kulesi yıllardır yükseliyor, ayakta kalıyor, ama kule sağlam mı?

Ekonomimize daha yakından bakıldığında ve küçük işletmeler, ücretliler, emekliler, işsizler, iş bulma umudunu kaybedenler, kaybolan orta sınıf göz önüne alındığında Jenga kulesinin daha dengesiz ve sallantıda olduğunu görürsünüz. Kulenin çöküş olasılığı her zaman var. Peki kuleden hangi blok, ne zaman, nasıl çekildi? Hamleler fark edilmeden mi yapıldı, o esnada herkes başka yere mi bakıyordu?

Jenga ekonomisi metaforunda Jenga kulesindeki her blok, ekonomik büyümeyi, istikrarı ve toplumsal refahı sağlayacak bir ekonomik veri-parametreyi temsil ediyor; faiz, bütçe açığı, döviz kuru, krediler, enflasyon, hane halkı tüketimi, merkez bankası rezervleri, yabancı sermaye, dış ticaret açığı gibi.

Bu yazıda Türkiye ekonomisinde büyüme, istikrar ve refah arayışında 2021-2023 dönemini ele alacağım, 2023 sonrası ise bir sonraki yazının konusu.

2021 yılı son çeyrekte kulenin hızla yükselmesi tercih edildi, yani ekonomik büyüme öncelendi. Bunun için de “denenen” Türkiye Ekonomi Modeli, gevşek para politikasına ve rekabetçi kura dayandırıldı. Burada Jenga kulesinin bloklarını çekerek en üste yerleştirecek karar alıcı Merkez Bankasıydı. Bunu da hemen hemen her toplantıda faiz indirimine giderek yaptı. Düşük faiz ortamının yarattığı para bolluğu vardı, ihtiyaç, kobi, konut kredilerine olan ilgi artıyordu. Özel tüketim büyümeyi destekliyor, kule yükseliyordu. Ekim 2022’de politika faizi yüzde 10,5’a kadar inerken enflasyon yüzde 85,5’a yükseldi.

Diğer yandan para ikamesi vardı, ekonomiye dolarizasyon hakim oldu, maliyetler katlandı. Rekabetçi kur ise ihracatta beklenen başarıyı getirmedi, dış ticaret açığı 100 milyar $’a dayandı. Faiz adındaki bloğun çekilmesiyle Jenga kulesi en büyük sarsıntılarından birini geçiriyordu.

2021 sonunda kur sıçramalarının önüne geçmek, ödemeler dengesi krizine doğru gidişi engellemek gibi amaçlarla icat edilen KKM bloğu kullanıldı. Ancak........

© T24