Bir önceki yazımızda, “Asya’nın kalbi” olarak bilinen ve tarih boyunca büyük dönüşümlere sahne olan Afganistan’ın stratejik konumuna dair bazı notlar paylaşmıştık. Son dönemde Trump’ın “Afganistan’daki Bagram Üssü’nü yeniden alacağız; Çin’e çok yakın, Taliban’ın bu üssü inşa edenlere iade etmesi gerekir, aksi halde sonu çok kötü olacak” minvalindeki tehditkâr açıklamaları, Afganistan’ın eşsiz jeostratejik konumunu ve bu coğrafyanın bölgesel ve küresel güçler için yeniden bir rekabet sahasına dönüştüğünü açık biçimde ortaya koyuyor.

Havadan Çekilmiş Bagram Hava Üssü

Bu yazımızda, Trump’ın dilinden düşmeyen Bagram Üssünün nasıl bir jeostratejik konuma sahip olduğunu; 15 Ağustos 2021’de apar topar Afganistan’dan çekilen ABD’nin neden Afganistan dosyasını yeniden gündeme taşıdığını ele alacağız. Ardından, Trump’ın son açıklamalarını ABD iç siyasetinin dinamikleri bağlamında değerlendirip olası motivasyonlarını tartışacağız. Son bölümde ise, söz konusu çekişmenin muhtemel sonuçlarını; bölgesel güvenlik, ABD-Afganistan ilişkileri ve Çin, Rusya gibi kilit aktörler arasındaki güç dengesi açısından değerlendireceğiz.

Bagram Neden Önemli?

Bagram Hava Üssü, biri 3,6 km diğeri 3 km uzunluğunda iki beton piste sahip olup Afganistan’ın başkenti Kabil’in yaklaşık 50–60 km kuzeyinde, Pervan vilayetinde yer alır; son yarım yüzyılda Afganistan’ı kontrol etmeye çalışan birçok ordu için stratejik bir kale olmasının yanı sıra tarihçesi Büyük İskender dönemine kadar uzanır: rivayetlere göre İskender, Afganistan’ın kuzeyini tutmak için burada bir üs kurmuş, Parvan ve Pencşir civarındaki yerel güçlerle çetin muharebelere girmiş ve bizzat kendisi de ağır yaralanmıştır. Pencşir Vadisi’ni ve Salang koridorunu gözetleyen bu konum, üssü bölgesel projeksiyon için benzersiz kılar; Bagram Çin sınırına yaklaşık 800 km (yaklaşık 500 mil), Sincan’daki en yakın Çin füze fabrikasına yaklaşık 2.400 km (yaklaşık 1.500 mil) ve İran sınırına yaklaşık 750 km mesafededir. Bagram’ın önemini daha iyi anlamak için bu bölgenin tarihsel arka planını anlamakta fayda var.

Bagram’ın Tarihsel Arka Planı

Bagram’da askeri hava üssü inşası, 1950’li yılların başında Sovyetler Birliği tarafından, Afganistan Kralı Muhammed Zahir Şah döneminde başlatıldı. II. Dünya Savaşı sonrası dönemde ABD ve SSCB arasındaki Soğuk Savaş rekabeti kızışmışken, her iki süper güç de bölge ülkeleri üzerinde nüfuz kurma çabasındaydı. Sovyetler, Bagram projesini başlatarak Afganistan’ı kendi etki alanına dâhil etmeyi amaçladı.

1959 yılında dönemin ABD Başkanı Dwight Eisenhower, Afganistan’a yaptığı ziyaret sırasında Sovyetler tarafından inşa edilen Bagram Hava Üssü’ne indi. Ancak pistin modern ve uluslararası standartlara uygun hale getirilmesi 1970’li yıllarda tamamlandı.

1979’daki Sovyet işgali sonrasında Bagram, on yıl boyunca Sovyet ordusunun ana askeri üssü olarak kullanıldı ve hava lojistiğinin merkezi haline geldi. Bugün hâlâ “Rus Kulesi” olarak bilinen kontrol kulesi, bu dönemin simgesidir. ABD Hava Kuvvetleri’nin 2013 tarihli resmi sitesine göre, bu kule 1976 yılında Afganistan-Sovyet ekonomik işbirliği çerçevesinde inşa edilmiştir.

Amerikan bayrağıyla birlikte Bagram Üssü’nün Rus kulesi

Sovyet Sonrası Dönem ve İç Savaş

Sovyetlerin 1989’daki geri çekilmesinden sonra, Afgan hükümeti Bagram’ı etkin şekilde kullanacak kapasiteye sahip değildi. İç savaş yıllarında ve Taliban’ın ilk yönetimi sırasında üs büyük ölçüde işlevsiz kaldı, yıkılmış askeri araçların ve mühimmatın depolandığı bir alan haline geldi.

Amerikalılara Geçiş

ABD güçleri, 2001 yılının sonlarında Afganistan’a girdikten sonra bu eski Sovyet kulesini kullanmış, ardından yeniden inşa edip modernize etmiştir. Rus kulesi, 2008 yılında yeni kontrol kulesi tamamlandıktan sonra kapatılmış olsa da, tarihi bir sembol olarak korunmuştur. Amerikan askerleri bir süre daha bu yapının zemin katını küçük birliklerin konuşlanması ve törenler için kullanmaya devam etti.

ABD Dönemi (2001–2021)

11 Eylül 2001 saldırılarının ardından ABD’nin Afganistan’a başlattığı askeri operasyonla birlikte Bagram, ülkenin en büyük Amerikan askeri üssü haline geldi. Stratejik önemi nedeniyle hem kara hem hava operasyonlarının merkezi olarak kullanıldı.
Bu dönemde 100 binden fazla Amerikan askeri Bagram’da konuşlandı. Üs, ABD’nin Afganistan’daki askeri gücünün simgesine dönüştü.

1959 yılında Afganistan’ın dönemin kralı Muhammed Zahir, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Dwight Eisenhower’ı Bagram Hava Üssü’nde törenle karışlıyor.

1959’da Eisenhower’ın........

© Stratejik Düşünce Enstitüsü