1900’lerin başında Almanya’da Wilhelm von Osten adında bir öğretmen, Hans isimli bir atın aritmetik işlemler yapabildiğini, tarih sorularına cevap verebildiğini ve hatta müzikten anladığını iddia etti. Hans, kendisine sorulan sorulara ayağını yere vurarak cevap veriyordu. Örneğin “2 3 kaç eder?” diye sorulduğunda, beş kez yere vuruyordu.

Ancak daha sonra yapılan bilimsel araştırmalar, Hans’ın aslında hiçbir işlem yapmadığını ortaya çıkardı. İncelemeler atın soruları anlamadığı, yalnızca insanların beden dili, yüz ifadeleri ve farkında olmadan verdikleri küçük ipuçlarından ne zaman durması gerektiğini anladığını gösteriyordu.

Yani Hans’ın gösterdiği şey zekâ değil, algıydı. Gerçekte anlamadığı halde, çevresindeki insanlardan aldığı bilinçsiz sinyaller sayesinde doğru cevap veriyor gibi görünüyordu. Başka bir deyişle, zeki görünüyordu ama değildi.

***

Bu tür etkiye bugün “Clever Hans etkisi” deniyor. Yapay zekâ sistemlerinde bu etki hâlâ tartışma konusu. Çünkü bir yapay zekâ modeli, gerçekte anlamadığı halde, verilerdeki yüzeysel ve rastlantısal örüntülere dayanarak doğru tahminlerde bulunabiliyor. Model doğru cevabı veriyor gibi görünse de aslında sadece kalıpları taklit ediyor.

Aynı durum toplumda da görülüyor. Artık bilgi, bir şeyi gerçekten anlamak için........

© Sözcü