Güzel-çirkin, sevmek-sevmemek, tatlı-tatsız, zevkli-zevksiz, koku ve korku gibi duygularımız, kişiden kişiye değişebilen göreceli değerlendirmelerdir. Birinin güzel bulduğu bir kişiyi, tabloyu, manzarayı ya da binayı,… bir başkası çirkin bulabilir. Birinin tatlı bulduğunu, bir başkası tatsız bulabilir. Biri en çok yasemin kokusunu severken, bir başkası en çok hanımeli kokusunu sevebilir. Biri kediden, öbürü köpekten ve bir başkası da fareden korkabilir.

Bu nedenle kimse, kendisinin güzel, çirkin, tatlı, tatsız, zevkli, zevksiz, … bulduğunu başkasına güzel, çirkin, tatlı, tatsız, zevkli, zevksiz, … diye dayatamaz. Kediden/köpekten/… korkan bir kişi, herkesin kediden/köpekten/… korkması gerektiğini söyleyemez.

Günah-sevap, haram-mubah, melek ve şeytan gibi kavramlar ise, inançla ilgili kavramlardır. Bir inanca göre haram olan örneğin domuz eti yemek, bir başka inanca göre mubah olabilir. Bir inanca göre farz olan oruç tutmak/namaz kılmak, bir başka inanca göre farz olmayabilir. Ayrıca örneğin oruç tutmanın/namaz kılmanın farz olduğunu belirten dine inananlar arasında bile oruç tutmayanlar/namaz kılmayanlar vardır. Haram ve farz gibi dini yasaklar ancak şeriatla yönetilen toplumlarda herkese dayatılan yasaklardır. İnsan haklarına saygılı ve hukukun üstünlüğünün geçerli olduğu toplumlarda, bu tür haram/farz inancı üzerinden yasaklamalar yoktur ve harama/farza uyup uymama konusu kişiye bağlı bir değere dönüşmektedir.

Ayıp, doğru-yanlış ve iyi-kötü gibi kavramlar ise kişiden kişiye, bir topluluktan diğerine ve de zamana göre değişebilen kavramlardır. Örneğin bazı topluluklarda hâlâ geçerli olabilen çok eşlilik/çocuk evliliği/kan davası, hukukun geçerli olduğu toplumlarda suçtur. Geçmişte bazı inançlarca suç sayılan eşcinsellik, birçok toplumda evlenmelerine resmen izin verilen ve her türlü görevi üstlenebilen bir anlayışa evrilmişken, bizde gericilerin suç niteliğine sokmak istedikleri bir durumdur.

"Gerçek" kavramı söz konusu olduğunda, göreceli olma durumu ortadan kalkmaktadır. Örneğin taş, hava, güneş, deprem, yağmur, … kişiden kişiye, toplulukta topluluğa, yöreden yöreye ya da zamana........

© soL