Çeşitli cumhuriyet biçimleri ve nitelikleri, kapitalist ve sosyalist devletlerde cumhuriyet, İran İslam Cumhuriyeti, Suriye’nin son durumu ve “cumhurbaşkanı” denilen lideri vb. gibi birçok örnek; 102 yılını tamamlayacak olan bizim cumhuriyetimizin halleri, cumhuriyeti kılıktan kılığa sokma özgürlüğü (!) Dostoyevski’yi anımsattı. Sınırsız serbestlik ya da özgürlük savına en anlamlı yanıtlardan birini “Ecinniler”de verir Dostoyevski: “Sınırsız özgürlük düşüncesiyle yola çıktım ve sınırsız bir despotizme ulaştım” der.

Dinin, köleliğin, feodalizmin etkisinden kurtulmuş, monarşiye, despotluğa karşı gerçek bir “aydınlanma felsefesi” ve “insanlıkçılık” yatar cumhuriyetçiliğin kökeninde. Halkın egemenliği ve yönetimi, meclislerle yönetim ve ilkelerdir özü. Eşitlik-özgürlük diyalektiğinin olmadığı cumhuriyet sakat olur, adıyla kalır.

Uzun süre liberalizmin, burjuvazinin damgasını taşıyan cumhuriyetçilik devrimci cumhuriyetçi gelenek ve savaşımlarla gerçekçi ve ilkeli bir yapıya kavuşmuştur.

Cumhuriyet hem kapitalizmde hem de sosyalizmde, her iki üretim biçiminde, her iki ekonomi politikte uygulanan bir yönetim/devlet biçimi olmuştur. Bu yapı görülmeden cumhuriyeti tek başına ele almak hem eksik olur hem yanıltıcı.

Yürürlükte olan Anayasadan örnekleyelim. 1. maddede Türkiye Devletinin şekli “Cumhuriyet” olarak tanımlanıyor; 2. maddede bu cumhuriyetin nitelikleri sıralanıyor. Türkiye Cumhuriyeti, “toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir” deniliyor. Temel ilkelerdeyse “özgürlükçü demokrasi”, “temel hak ve özgürlüklerden eşitlik ve sosyal adalet gereklerince yararlanarak” “onurlu bir hayat sürdürmek”, “birbirinin hak ve özgürlüğüne saygı” var. Bir yandan da “düşünce ve kanaat”, “düşünceyi açıklama ve yayma” özgürlükleri, “seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma” hakları var; “demokratik toplum düzeni” var.........

© soL