Dostoyevski’nin 1865 yılında yazdığı kısa hikâyesi Timsah, Avrupa turuna çıkmadan bir gece önce eşi, kızı ve yakın arkadaşıyla gezmeye çıkan memur Ivan’ın görmeye gittikleri bir timsah tarafından yutulmasıyla başına gelenleri anlatır.

Ivan, timsahın içinde konuşuyor ve dışardakilerin seslerini duyuyordur. Ailenin yardım için gittikleri polis “kurcalamayın, olay şüpheli, zaman geçsin, biraz unutturalım” diye akıl verir. Bir başkası “timsah tarafından yutturulan memurlara ait bir madde yok” diyerek bir şey yapamayacağını söyler. Timsahı gezdiren kumpanya, yakın arkadaşları bu tuhaf durum üzerinden para kazanmaya çalışırlar. Dost, düşman ortaya çıkmıştır.

Hikâye Türkiye’de ilk kez 1961 yılında radyoda sahnelendi. Tek bir temsil oldu. Hikâyeyi radyo oyununa çeviren Haldun Taner, o akşam arkadaşlarına oyunun yayınlanacağı saati haber vermiş, herkes heyecanla radyolarının başına oturmuştu.

Çünkü o akşam radyoda duyulan sadece bir radyo tiyatrosunun sesi değildi, 27 Mayıs’ın kudretli Milli Birlik Komitesi’ni eleştiren korsan bir eylemdi bu…

Hikâyenin başında 27 Mayıs 1960 darbesine giden yollar var.

Darbeyi yapan albayların Milli Birlik Komitesi, her zaman üniversiteyi yanında bulmuştu. Darbeciler anayasa yazdırmak için profesörleri İstanbul’dan Ankara’ya getirmiş, Yassıada Mahkemeleri için içtihatları onlardan almış, Et Balık Kurumu’nda kıyma yapılmış öğrenci propagandalarında en önde üniversite hocalarını kullanmışlardı.

O isimlerden en önde geleni olan İstanbul Üniversitesi Rektörü Sıddık Sami Onar’ın Cumhurbaşkanlığı bile gündeme gelmişti.

Özgürlük ve demokrasi getireceğine inandıkları “devrim”in arkasına dizilen hocaların darbecilerden en önemli beklentisi ise üniversite reformuydu.

Havada hürriyet rüzgârları esiyordu. 7 Ekim 1960 günü Üniversitelerarası Kurul, üniversite reformunu görüşmek üzere Milli Eğitim Bakanı Prof. Bedrettin Tuncel başkanlığında İstanbul Üniversitesi’nde geç vakitlere kadar süren bir toplantı yaptı. Toplantı çıkışı gazetecilere konuşan bakan “27 Mayıs’tan sonraki bu hürriyet havasında bakanlığın üniversitelere empoze edeceği bir fikri olamaz. Üniversiteler Kanunu’nda tadil de onların kendi meselesidir” dedi.

Ve nihayet 28 Ekim 1960 günü Milli Birlik Komitesi tarafından 115 sayılı “Üniversite Kanunu’nun bazı maddelerinde tadilat yapan kanun” yayınlandı. Ama dikkatler aynı anda Resmî Gazete’de yayınlanan 114 sayılı başka bir kanuna kaymıştı.

“Üniversite öğretim üyelerinden bazılarının vazifelerinden affına ye bazılarının diğer fakülte ve yüksek okullara nakline dair Kanun”un altında 147 kişilik bir isim listesi vardı. 28 ordinaryüs profesör, 59 profesör, doçent ve asistan üniversiteden bir kanunla atılmıştı.

Peki ortak özellikleri olmayan bu 147 hoca neden üniversiteden tasfiye edilmişlerdi?

Evet bazı hocalar Demokrat Parti’ye yakındı. Örneğin Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Başgil, DP’nin devamı olan partilerin çoğunluğu elde ettiği 1961 seçimlerinden sonra Meclis’e girmiş ve cumhurbaşkanlığına aday olmuş, askerler tarafından tehdit edilince İsviçre’ye kaçmıştı.

Prof. Dr. Yavuz Abadan eski bir CHP milletvekiliydi ama DP iktidarında Türkiye Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü’nü kurmuştu.

Devrin en önemli Amme Hukukçusu Ord. Prof. Dr. Recai Galip Okandan Demokrat Parti döneminde dekanlık yapmıştı.

Ord. Prof. Dr. Emin Onat’ın suçu da herhalde DP iktidarı döneminde açılan Anıtkabir’in mimarı olmaktı.

Doç. Dr. Fuad Sezgin’i listeye sokansa muhakkak Yassıada’da yargılanan Demokrat Parti milletvekili kardeşi Servet Sezgin’di.

Peki DP’yle alakaları olmayan ülkenin önde gelen felsefecilerden Takiyettin Mengüşoğlu’nun, Reichenbach’ın asistanı Nusret Hızır’ın, ilk modern sanat tarihçisi Mazhar Şevket İpşiroğlu’nun, ismi bile listeye yanlış yazılmış daha sonra anılarıyla şöhret olacak Amerikan dili edebiyatı profesörü Mina Urgan’ın, haberi Hitit kazılarını sürdürdüğü Boğazköy’de alan arkeolog Halet Çambel’in, listede okutmanlıktan profesörlüğe terfi ettirilmiş Sabahattin Eyüpoğlu’nun, dünyaca ünlü bir tiyatro yazarı olan Haldun Taner’in suçu neydi? Üstelik bu isimlerin neredeyse tamamı 27 Mayıs’a hararetle destek vermişti.

Ama 27 Mayıs’a destek vermekten daha ilerisini yapanlar bile aynı akıbetten kurtulamamışlardı.

27 Mayıs darbecilerinin 1961 anayasasını hazırlayan kurulun üyeleri Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya ve Prof. Dr. İsmet Giritli daha bir yıl geçmeden üniversiteden........

© Serbestiyet