İşaretlerin İzinde - Emirdağ’dan Kelime Kelime Bir Yolculuk (01): İşaretlerin Pedagojisi: Kısa Ama Yoğun

(Kıymet duygusu nasıl vakit disiplinine dönüşür? ‘Aziz’ ve ‘Sıddık’ hitâbının kurduğu güven ve ünsiyet köprüsünden başlayalım.)

“Aziz, sıddık kardeşlerim!

Meyve'nin Dördüncü Mesele'sindeki bir hakikatin izâhını Eski Said'in âfaka bakmak damarıyla ve bana hizmet eden kâtibin Ramazân başlarında bayram alâmetini şarkta bir hâdisenin tesiriyle heyecanla demesi ve bu Ramazân-ı Şerîf’teki kıymettâr vakitleri radyonun mâlâyâniyâtıyla zâyi etmemesi için mânen kalbime kaç defa ihtar edildi ki o geniş ve karışık fırtınalı hakikatin kısaca zararlarını beyân eyle. Ben de gayet muhtasar bazı işaretler nevinde, Risale-i Nûr şâkirdlerinin meraklarını ta'dil etmek niyetiyle beyân ediyorum. Fakat hem mesele çok geniş, vaktim de dar, halim de perişan olmasından anlamasında zahmet çekeceksiniz, zekâvetinize güveniyorum.”

Emirdağ Lâhikası-I Sayfa: 56 - 58[1]

“Aziz, sıddık kardeşlerim!” - Hitâbın sesi, zemini ve terbiyesi

1) BİR CÜMLENİN KURDUĞU İKLİM

“Aziz, sıddık kardeşlerim!” sıradan bir selâm değil; metnin tonunu ilk anda kuran, okuru hem onurlandıran hem de sorumluluğa çağıran bir hitâp mimarisidir. “Aziz” ile muhatabın haysiyetine ve değere temas edilir; “sıddık” ile doğruluk ve sadâkatin ekseni çizilir; “kardeşlerim” ifadesi ise üslûbu hiyerarşik bir tebliğden yol arkadaşlığına taşır.[2] Böylece girizgâh, birazdan gelecek “merakı ta‘dil” ve “kıymetli vakitleri koruma” gibi öğütlerin zemini olur; okurla arasında davetkâr bir güven ve ünsiyet köprüsü (etos) kurar.[3]

2) KELİMELERİN İÇİ: “AZİZ” VE “SIDDIK”

Bu iki kelime, yalnız anlam vermekle kalmaz; seviye ve yön tayin eder: “Aziz” → değere saygı; “sıddık” → hakikate sadâkât. Bu yüzden hitâp, daha ilk cümlede okuru kıymet ve doğruluk eksenine yerleştirir.[7]

3) HİTÂBIN HEDEF KOYUCU BOYUTU: TASVİR DEĞİL, İNŞA

Bu hitâp yalnızca tanımlama yapmaz, aynı zamanda hedef koyar. Üstadımız, “siz böylesiniz” derken, “böyle olun ve böyle kalın” çağrısı yapar. Dil burada inşa edicidir: atfedilen kimlik, okurun davranışını o kimliğe doğru hizâlar.[8]

Yani: “Kıymetlisin” denilen kişinin vaktini kıymetle kullanma, “doğru sözlü” denilenin tutarlı davranma eğilimi artar. Bu, aynı zamanda normatif bir çerçevelemedir: “Ne yapılması gerektiği” zarâfetle işaret edilir; kişi sıdk normuna yaklaşır.[9]

“Kıymetlisin” denilenin vaktini kıymetle kullanma, “doğru sözlü” denilenin tutarlı davranma eğilimi artar.[10]

Bu aynı zamanda yapılması gerekeni gösteren toplumsal ölçü (injunctive norm) anlamına gelir; “Ne doğru kabul edilir?” sinyalini zarâfetle verir; kişi sıdk ölçüsüne yaklaşır.[11]

Bu durumda Muazzez Üstad’ımızın hitâbı yalnızca “siz böylesiniz” demekle kalmaz; bizden böyle olmamızı beklediğini de ilân eder. Yani kelime atfı, okurun kafasında hem bir kimlik hem de o kimliğe uygun beklenti oluşturur: “kıymetlisin” dendiğinde zamanını koruma; “doğru sözlüsün” dendiğinde sözünle fiilin tutarlılığı yönünde davranma eğilimi artar. Bu psikolojik işlev, kimliğe dayalı motivasyon ve normatif çerçevelemeyle açıklanabilir.[12]

4) NEDEN HEP BÖYLE BAŞLAR? (LÂHİKALAR BOYUNCA SÜREKLİLİK)

Barla, Kastamonu ve Emirdağ mektuplarında açılışta “Aziz, Sıddık Kardeşlerim” yahut yakın varyantlarının sıkça tekrarlandığını görürüz; bu, bir üslûp sâbitesinden ziyâde değer–rol pekiştirmesidir.[13] Hitâp, her defasında okura “kıymetli ve doğruluğa sebatkâr kardeş” kimliğini başta atfederek metne giriş motivasyonunu yükseltir.

5) HİTÂP İLE İÇERİK ARASINDAKİ BAĞ

İlk paragrafın ana maksadı, merakı ta‘dil etmek ve kıymetli vakitleri mâlâyâni meşguliyetlerden korumaktır. “Aziz” hitâbı, “kıymetli isen vaktin de kıymetlidir” çağrışımıyla özsaygıyı tetikler; “sıddık” vurgusu hakikate sadâkati öne çıkarır: “âfakın fırtınası” yerine tefekkürde sebât. Böylece hitâp, içerikteki uyarıların ahlâkî zeminini önceden kurar.[14]

Yani: “Aziz” ve “sıddık” hitâbı yalnızca nâzik bir selâm değildir; okuyucunun zihninde bir bekleyiş inşa eder: “seni kıymetli addediyorum, dolayısıyla vaktini kıymetle kullan; seni doğru kabul ediyorum, dolayısıyla sözünle davranışın bir olsun.” Bu atıf-beklenti (identity-cue normatif sinyal) düzeyi, öğüdün duygusal zeminiyle birlikte pratik davranış değişikliğine kapı aralar — örneğin okur, kısa bir zaman dilimini tefekküre ayırmaya ya da bildirimlerini sınırlamaya daha istekli hâle gelir.

6) PSİKOLOJİK VE PEDAGOJİK ÇERÇEVE: İNCE BİR “HAZIRLAMA” SİSTEMİ

Bu hitâp modern öğrenme–psikoloji bulgularıyla da uyumludur:

Yani: Birine “sen dürüst birisin” derseniz, dürüst davranma ihtimali artar; “kıymetlisin” derseniz, vaktine kıymet verme motivasyonu yükselir.[16]

Yani: Emir değil dâvet, okurun “Bu doğru yolu benimsiyorum.” demesini kolaylaştırır; dikkat dağılmak yerine toplanır.

© Risale Haber