Eleştirinin İmkânsızlığı Üzerine…

Görsel çağda söze yer kalmadı. Sinema gibi bir görsel sanatı kelimelerle çözümlemeye çalışan film eleştirmeni, bugünün hız ekonomisinde neredeyse anakronik bir figür. Eskiden eleştiri, bir düşünsel pratikti; bir filmi izlemek kadar onu anlamlandırmak da seyir deneyiminin parçasıydı. Bugün bu süreç “paylaşım”a indirgenmiş durumda.

Eleştirmen, uzun süredir toplumsal işlevini yitirmiş bir kültür antikası. Artık yalnızca kendi geçmişiyle övünen, nostaljik bir hatıra gibi. Bu yazı, film eleştirisinin hem tarihsel önemini hem de bugünkü yersizliğini sorgularken şu temel soruya cevap arıyor: Eleştiri yeniden sahici bir eylem olabilir mi, yoksa sonsuza dek PR’ın gölgesine mi hapsoldu?

Eleştirinin Doğuşu: Sinemayı Ciddiye Almak

Sinema eleştirisinin modern biçimi, 20. yüzyılın ortalarında ortaya çıktı. Fransa’da Cahiers du Cinéma çevresiyle birlikte, sinema yalnızca eğlencelik bir form değil, sanatsal bir ifade alanı olarak görülmeye başlandı. André Bazin, François Truffaut, Jean-Luc Godard gibi isimler sadece film yazmadılar; yazdıklarıyla da sinema yaptılar.

Bu dönem, eleştirmenin ilk kez “yaratıcı” olarak tanımlandığı dönemdi. “Auteur kuramı” sadece yönetmenleri değil, eleştirmenleri de özgürleştirdi. Bir filmin içindeki anlamı çözümlemek, onu yeniden yaratmakla eşdeğerdi. Sinema eleştirmeni bir tür filozof, bir tür sanatçının yansımasıydı.

Türkiye’de ise 1960’lardan itibaren bu anlayış Yeni Sinema Dergisi çevresiyle filizlendi. Atilla Dorsay, Nijat Özön, Giovanni Scognamillo gibi isimler, sinema yazarlığını ciddiye alan ilk kuşaktı. O dönemin eleştirmeni gazetede köşesi olan, film setine davet edilen, yönetmenlerle tartışan bir figürdü. Yani kültürel hayatın aktif öznesi.

1970’ler ve 80’ler, eleştirmenin altın çağıydı. Sinema dergileri, kültür ekleri, televizyon programları eleştirmenleri “otorite” haline getirdi. Pauline Kael, Roger Ebert, Stanley Kauffmann gibi isimler, izleyicinin filmle kurduğu duygusal........

© Öteki Sinema