Bir hayal ve bir kâbus: Ütopya ve distopya. Genellikle “var olmayan dünyalar” diye tanımlanırlar. Oysa her biri, kendi çağının acılarını, korkularını ve özlemlerini satır aralarında fısıldar. Ütopyalar, ulaşamadığımız idealleri düşler; distopyalar ise, çoğu kez görmezden geldiğimiz gerçekleri çarpıtmadan haykırır. Bu yüzden her ideal bir kaçış, her felaket senaryosu ise bastırılmış bir çığlıktır. Biz bugün, o hayali âlemlerin yalnızca kurgusal olduğunu sanırken, aslında belki de bir distopyanın, irrasyonel bir dünyanın orta yerine uyanıyoruz her sabah. Zira bazen gerçek, kurgudan daha kurgusal; kabus, hayalden daha kalıcıdır.

Ütopya kavramı, ilk kez İngiliz düşünür ve devlet adamı Thomas More’un 1516 tarihli “Utopia” adlı eserinde ortaya çıkar. Eski Yunanca “ou-topos” sözcüğünden türeyen bu kelime, “olmayan yer” anlamına gelir. Yani ütopya, var olmayan ama var olması gereken bir düzenin zihinsel haritasıdır. More’un Utopia’sı, döneminin çalkantılı İngiltere’sinden bir kaçıştır; adil, eşitlikçi, uyumlu bir toplumun düşsel tasarımıdır.

Tıpkı Platon’un “Devlet” eserinde kurduğu ideal düzen gibi… Çalışanlar üretir, askerler korur, yöneticiler ise bilgeliğiyle rehberlik eder. Platon’a göre adil bir düzenin temel ilkesi şudur: “Her işi, o işi en iyi yapan yapmalıdır.” Devletin refahı, yönetenlerin bilgeliğiyle mümkündür. Platon’un, yönetici sınıfa filozofları koyma fikri, antik Yunan döneminden günümüze dek tartışılacaktır. Platon’un ütopyasında toplum refahının sağlanması için önce devletin kendi içinde mükemmel şekilde düzenlenmesi gerekmektedir ki bu da her işi, o işi en iyi yapanın yapması gerektiği fikriyle özdeşleşmektedir. Dolayısıyla çalışanlar sınıfı çalışkan, bekçiler yani askerler sınıfı cesur ve yönetici sınıfı da bilgili olmak zorundadır. Bu şekilde toplumun üç temel ihtiyacı olan beslenmek, korunmak ve “danışmak” en iyi şekilde karşılanabilecektir. Çalışanlar üretir, askerler korur, yöneticiler ise düşünür. Ama öyle herhangi bir yönetici değil; bilgeliği, ahlakı ve siyaset bilgisiyle donanmış filozoflar… Çünkü Platon’a göre yönetmek, sadece iktidar değil, öncelikle bilgelik ister. Filozoflar, hakikatin peşinden koşanlar olarak, yönetime en uygun kişilerdir. Onlar, “Ne yapılmalı?” sorusuna cevap ararken sadece gücü değil, iyiyi ve doğruyu da düşünürler.

Tam da bugünkü gibi!(?) Aklın, erdemin, bilginin önderliğinde… Gerçek bir filozoflar meclisi tarafından! Eh, belki biraz servetle, biraz çevreyle, biraz da tanıdık kartvizitlerle bilgeleşmiş; ihale kovalayan, koltuğa tutunan, kamu malını yöneten ama kamuya hiç uğramayan “yeni tür filozoflar…” Liyakat yerine sadakat, bilgelik yerine popülizm ve otoriteye biat, düşünce yerine bağlantı... Yeter ki “yukarı”yla, saraylarla arası iyi olsun… Devletin kaderi teslim edilir.

Platon’un filozofları kitaplarla yönetirdi. Bizimkiler “talimat”la. Onlar hakikatin peşinden koşardı; bizdekiler rantın.

Demek ki zamanla ideal devlet fikri değil, “ideal kazanç formülü” kalmış geriye. Çünkü artık önemli olan iyi, doğru, erdemli bir şekilde yönetmek değil; koltuğu korumak. O koltuğun ısıtmalı deri döşemesinden kalkmadan, bir ömür “şanlı ve şerefli(?)” bir emeklilik maaşına ulaşmak. Siyaset, kamusal bir görev değil; kişisel bir konfor alanı artık. Kimse geleceği kurmakla ilgilenmiyor, sadece kendi geleceğini güvence altına almakla meşgul. Toplumun değil, bireyin menfaati; halkın değil, yakın çevrenin huzuru önemli. Yönetmek, bir sorumluluk değil; rahat bir yaşam inşa etmenin aracı haline gelmiş durumda. İşin kötüsü, bu düzeni........

© Muhalif