Kelam, tasavvuf ve felsefenin en çetrefilli, anlaşılması en zor doktrinlerden biri Vahdet-i vücud konusudur. Bağdat merkezli “zühd ve takva”ya, Horasan merkezli “mistik ve mitolojik tasavvuf”tan ayrı “felsefi tasavvuf”un merkezi konusu olan Vahdet-i vücud teorisinin mimarı Muhyiddin ibn Arabi (öl. 638/1240), isim babası, İbn Arabi’nin üvey oğlu Sadettin Konevi’dir (öl. 673/1274). Biz konumuz olan “Tanrı tasavvuru” yani hem felesefe hem tasavvufun anahtar terimi “vücud-mevcud” çerçevesinde bu doktrinle ilgileneceğiz.

Kelamcılar vücudu/varlığı araz kabul eder ve Allah için kullanılmayacağını söylerler. Abdurrezzak Kaşani ise “Vücud, her mevcudun hakikatini tahakkuk ettiren şeydir, bu ise Hak’tan başkası değildir” der. Zat’ın ihata ettiği ve içerdiği hakikatler aynıdır, bunlar kendisinden başka değillerdir. Vücud bu hakikatlerin biri ve idrak melekeleri içinde batınî ve zahirîdir, yani vücud Zat’ın aynı olur. Öyleyse, İbn Sina’nın düşündüğünün aksine, varlık vacib ve mümkün diye ikiye ayrılamaz.

Vacib – Varlığı kendinden olan ve yokluğu tasavvur edilemeyen

Mümkün – Varlığı başkasından olan ve yokluğu tasavvur edilebilendir.

Varlık müşterek kavramdır, çok anlamlıdır. Ağaç vardır, insan vardır, Tanrı vardır vs. Peki Zat’ın varlığı diğer varlıklarla aynı mahiyeti, özü mü paylaşır? Misal: Yeşil elbise, yeşil ağaç, yeşil tabut. Bu üç nesnede yeşil müşterektir. Müşterek renk de kendi içinde öze ilişmeden farklılıklar arzedebilir, mesela Karadeniz’de Ayder’de yeşil’in 80 ayrı tonu vardır ama nitelik aynıdır, 80 ayrı yeşil ağaç türünün tonlarıdır.

a) Lakin nesneler üzerindeki niteliği farklıdır.

b) Yeşil renkteki nesneler de farklıdır. Elbise, ağaç ve tabut aynı şeyler değildir.

Aynı şeyi Tanrı için düşünemeyiz. Eşya, dünyanın tamamı, varlık ve mahiyetinde ayrı ayrı iken, Allah mahiyeti ve varlığı bir ve tektir. Varlık alemini mahiyeti itibariyle Allah’ın varlığından ayırmak lazım. Şu manadaki Zat’la mahiyet ve........

© Mir'at Haber