Geçenlerde Ahmet Altan bir programda “İttihatçı akıl Osmanlı’yı batırdı; hâlâ nasıl Türkiye’de devam eder anlamak mümkün değil” dedi. Her ayrıntısına katılmasam da Türkiye’nin bugününü anlamak için bu yorum küçük bir kapı aralıyor. Çünkü Türkiye’nin yaşadığı krizlerin çoğu ne sadece güncel iktidar tercihlerine ne de belli aktörlere indirgenebilir; daha derinde, yüzyılı aşan bir zihniyetin izleri yatıyor.

Osmanlı’nın son döneminde şekillenen İttihatçı devlet aklı, merkeziyetçiliği bir refleks değil, adeta bir ideolojiye dönüştürdü. Farklı kimlikleri yönetilebilir değil, yok veya gönüllü asimile edilmesi gereken unsurlar olarak gördü. Arap isyanlarından Balkan kopuşlarına, ayaklanmalardan etnik gerilimlere kadar pek çok başlıkta devlet toplumla bağ kuramadı; rıza üretemedi. Aceleci ve duygusal bir kadroydu İttihatçılar; deneyimleri daha çok travmalarla sabitlendi, tefekkür yerine eyleme yaslandılar. Bu nedenle devlet aklı derinleşemedi.

Atatürk, Cumhuriyet’i kurarken İttihatçı hataların maliyetini iyi görmüş bir liderdi. Meşruiyeti “milli egemenlik” üzerinden kurmaya çalıştı; hukuka ve kuruma dayalı bir devlet inşa etmenin zorunluluğunu kavradı. Ancak bir gerçek var ki Atatürk de Cumhuriyet’in teknik kadrolarını büyük ölçüde İttihatçı gelenekten devralmak zorundaydı. Bu nedenle tek kimlik ve tek ulus vurgusunu —özellikle devletin bekasıyla ilgili kaygıların ağır bastığı bir dönemde— bir İttihatçı mirasın yeniden üretimi olarak görmek yanlış olmaz. Fark şu ki, Atatürk bunu devletin yeniden kurulması zorunluluğuyla yaptı. Atatürk İttihatçı yöntemlerden hoşlanmazdı. Ancak İttihatçı alışkanlıklar bu kalıp tam dönüştürülemedi ve 1960’lara kadar devlet aklını belirlemeyi sürdürdü.

Bugün bu köklü İttihatçı zihniyetin izleri, en çok Kürt meselesinde ve Rojava politikasında belirginleşiyor. Türkiye uzun süredir Rojava’yı yalnızca güvenlik merceğinden okuyor. Oysa Rojava deneyimi, tüm kusurlarına rağmen, PKK’nın 1980’lerden beri taşıdığı katı, merkeziyetçi ve Stalinist........

© Medyascope