Yerleşim birimlerinde bir toplu ulaşım aracı olarak adlandırılıyor. Türkiye’de çok yaygın. Bazı Asya ülkeleri dışında da örneği ve benzeri yok gibi. Bireysel paralı ulaşım ile toplu ulaşım arası bir şey. Ortaya çıkışı da buna işaret ediyor. 1969 yılına ait Hürriyet Gazetesi’nde “dolmuşu ilk icat eden” kişi olarak Emin Uçak isimli bir taksi şoförü var. Taksim-Eminönü arası taksi ile 60 kuruş ve Emin Uçak, “Taksim-Eminönü 10 kuruş” diye bağırarak ilk dolmuş sistemini ortaya çıkarmış. Aslında buradaki araç taksi olduğu için ve “taksi dolmuş” diye bir sistem de hayatımızda yer alacağı için, dolmuş uygulamasının ilk örneği olarak daha sonra adı “taksi dolmuş” olacak sistemi başlatmış. İlgi o kadar çokmuş ki hemen yaygınlaşmış. Son model taksi ile ucuza ulaşımın o günün koşullarında ilgi görmemesi de mümkün değil.

Türkiye’de köyden kente göç 1950’lerde başladı, 1960’larda hız kazandı. İl adları ile anılan hatta adlandırılan gecekondulardan oluşan mahallelerin ilk adımı da bu yıllarda atıldı. 1970’lerin başında da köyden kente göçün sosyolojisi kendisini her alanda hissettirmeye başladı. Bakırın yerine alüminyum, camın yerine naylon mutfak eşyalarının almaya başladığı dönemdir bu. Köyde giyilen şalvarın üzerine kentte giyilen eteğin giyildiği, göç olgusunun yaratığı hüznün bir müzik türü haline geldiği zamanlardır o günler. Melodisi nedeniyle arabesk olarak adlandırılan bu türde hiç mutlu bir şarkı yoktur.

Arabesk müziğin bir diğer adı da dolmuş müziğidir. (Buradaki dolmuş hep minibüsü ifade eder. Çok az sayıda station wagon dolmuş da vardır ve bunlar genelde daha iyi semtlerde çalışırdı) ulaşım aracıyla, müziğiyle, giyim kuşamıyla o sosyoloji bir de kültür üretti. O kültürde de ayrışmalar çok kolaydı. Mesela arabesk dinleyicileri “Ferdici - Orhancı” diye ayrıştılar. Dolmuşların arka camına asılan poster hangi tarafta yer aldıklarını da ilan etti.

12 Eylül’ün yarattığı “apolitik” iklim bu kültürün de önünü açtı. Her eve giren video, bir günde çekilen ve popüler olan bir şarkıdan adını alan arabesk sanatçıların filmlerini, defalarca........

© Kısa Dalga