Birinci Dünya Savaşı yıllarında gençliğe heyecan veren yeni “imparatorluk ruhu”, Turan tasavvuruna, öncelikle de bunun kapısı Azerbaycan’a yönelmişti.

Şevket Süreyya Aydemir “Suyu Arayan Adam”da, o neslin ruhunu çok duygulu ifadelerle anlatır.

Kafkas Cephesinin genç ve atılgan Kumandanı Hafız Hakkı Paşa, günlüğünde, Kanuni Süleyman’ının Avrupa seferlerini eleştiriyor, Rumeli’ye değil Kafkasya’ya ehemmiyet vermeliydiler diye yazıyordu. Paşa’ya göre “Kafkasya yüz bin defa daha önemli”ydi. Fakat Rus ordusunun Osmanlı ordusundan güçlü olduğunun da farkındaydı.

Hafız Hakkı Paşa’nın “Sarıkamış Günlüğü”nü Murat Bardakçı tıpkıbasımıyla birlikte yayınladı.

Sarıkamış faciasının sebebi bu duygular değildir, kış mevsiminde yanlış çıkan askeri planlamadır, ayrı konu…

Savaşın sonuna doğru Enver Paşa Kafkas cephesini takviye etti. Ali Fuat Cebesoy, Enver Paşa’nın, muhtemel Milli Mücadele için Doğu’da askeri bir zemin hazırlamak düşüncesiyle bunu yaptığını yazar. Bu ordu, “İslam Ordusu” adıyla Nuri Paşa’nın Kumandasında, 1918 yılının 20 Haziran’ında Gence’yi, 15 Eylül’ünde Bakü’yü kurtardı.

Harekât, Azerbaycan lideri Mehmet Emin Resulzade ve Kazan Türklerinin lideri Sadri Maksudi’nin (Arsal) İstanbul’da Enver Paşa’yla yaptığı görüşmeler üzerine planlanmıştı.

Bu konularda merhum Akdes Nimet Kurat hocamızın “Türkiye ve Rusya”........

© Karar