6458 Sayılı Yasa m.57’ye Göre Uygulama Şartları, Anayasa ve AİHS Kapsamında Değerlendirme

Giriş

Küresel göç hareketlerinin artmasıyla birlikte, devletler sınır güvenliğini sağlamak ve düzensiz göçle mücadele etmek adına bazı idari tedbirlere başvurmaktadır. Türkiye’nin yabancılarla ilgili başvurduğu en önemli tedbirlerden biri, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun (YUKK) 57. maddesi uyarınca uygulanan idari gözetim kararıdır. İdari gözetim kararları, yabancıların sınır dışı edilme süreçlerinde kamu güvenliği ve düzenini sağlamak amacıyla verilen, kişi hürriyetini sınırlayan önemli idari işlemlerdir. Ancak İdari gözetim tedbirin uygulanması, Anayasa, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve uluslararası hukuk tarafından çizilen sınırlar içinde gerçekleşmelidir. Bunlar, demokratik hukuk devleti ilkelerine ve insan haklarına saygılı devletlerin dikkat etmesi gereken önemli hususlardır.

Bu çalışmada, Türkiye'deki idari gözetim sisteminin hukuki çerçevesi, uygulamaları ve insan hakları boyutu incelenecektir.

1.İdari Gözetim Nedir?

6458 sayılı Yasa’nın 57. maddesi, sınır dışı edilmesine karar verilen yabancıların geri gönderme merkezlerinde tutulmasına imkân tanır. Bu tedbir, bir anlamda idari nitelikli özgürlükten yoksun bırakmadır.

YUKK m.57/1’e göre, idari gözetim kararı aşağıdaki durumlarda alınabilir:

- Yabancının kaçma veya kaybolma riski varsa,

- Türkiye’den çıkma konusunda uyum göstermemişse,

- Sahte veya geçersiz belge kullanmışsa,

- Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturuyorsa.

- Giriş yasağına rağmen Türkiye’de bulunuyorsa,

- İltica/koruma başvurusunun kötü niyetli olduğu anlaşılmışsa.

İdari Gözetim Kararı Valilik tarafından verilir ve 48 saat içinde gerekçesiyle birlikte yabancıya bildirilir. Her 30 günde bir gözetimin devamı incelenir ve maksimum 6 ay (zorunlu hallerde 6 ay daha) uygulanabilir. İdari Gözetim Kararının alındığı aynı gün yabancı hakkında sınır dışı kararı da alınır ve kendisine tebliğ edilir. Karar yabancının dosyasında yer alır. İdari gözetimin devamında zaruret olup olmadığı, valilik tarafından her ay düzenli olarak değerlendirilir. Bu değerlendirme sonucunda zaruret olmadığı tespit edilenler derhal İçişleri Bakanlığı'na bildirilir ve uygun görülmesi halinde idari gözetim kararı kaldırılır.

YUKK 57.maddenin 4.fıkrasında da belirtildiği üzere ‘’ İdari gözetimin devamında zaruret görülmeyen yabancılar için idari gözetim derhâl sonlandırılır. Bu yabancılara, belli bir adreste ikamet etme, belirlenecek şekil ve sürelerde bildirimde bulunma gibi idari yükümlülükler getirilebilir ‘’

2. Anayasa ve İnsan Hakları Açısından Değerlendirme

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 19. maddesi, “kişinin hürriyeti ve güvenliği” hakkını güvence altına alır. Bu maddeye göre:

“Kimse hürriyetinden yoksun bırakılamaz; kanunla yetkili kılınmış mercilerin kararı olmadıkça kişi hürriyetinden yoksun bırakılamaz.”

Aynı şekilde, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 5. maddesi de “özgürlük ve güvenlik hakkı”nı tanır. Söz konusu maddenin 1/f bendinde, bir yabancının sınır dışı edilmesi veya iade edilmesi amacıyla tutulması öngörülmektedir. Ancak:

- Tutma kararı ölçülü olmalı,

- İhlal iddiası yargı denetimine açık olmalı,

- Alternatif önlemler değerlendirilmiş olmalıdır.

AİHM'in Chahal v. Birleşik Krallık davasında açıkça vurgulandığı üzere, bir devletin ulusal güvenlik gerekçesiyle kişiyi gözlem altına alması dahi keyfi olamaz.

Diğer taraftan sınır dışı kararı ile ilgili bir hususu vurgulamakta fayda var. Şöyle ki; 6458 sayılı YUKK’un 55. maddesi, sınır dışı edilemeyecek kişileri düzenlemektedir. Özellikle, işkence veya insanlık dışı muameleye uğrama riski bulunan kişilerin sınır dışı edilemeyeceği hüküm altına alınmıştır.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 5. maddesine göre kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı temel bir insan hakkıdır. İdari gözetim bu hakkı sınırlandırdığından, uygulamanın orantılı, gerekli ve hukuka uygun olması zorunludur.

3. Avukat ve Tercüman Hakkı

İdari gözetim altındaki yabancıların avukat tutma ve hukuki yardım alma hakları bulunmaktadır. Bu kapsamda idari gözetim kararlarına karşı adli yargıda itiraz edilebilmektedir.

YUKK m.57’ye göre, gözetim altındaki yabancıya:

- Karar anadilinde bildirilmelidir,

- Avukatla görüşme,

- Tercüman desteği,

- Yargı yoluna başvurma hakkı tanınmalıdır.

İdari Yargıya Başvuru Hakkı

İdari gözetim kararı bir idari işlem niteliğinde olduğundan, bu karara karşı idare mahkemesinde iptal davası açılabilir. Ayrıca yürütmenin durdurulması talebinde bulunulabilir.

Adli Yargıya Başvuru Hakkı

Kişi hürriyetinin sınırlandırılması söz konusu olduğundan, idari gözetim kararlarına karşı sulh ceza hakimliğine başvuruda bulunulabilir. Hakim, gözetim kararının hukuka uygunluğunu değerlendirerek karar verir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne Başvuru hakkı

Ulusal hukuk yolları tüketildikten sonra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapılabilir.

Ancak uygulamada birçok göçmen dil bariyeri nedeniyle kararı anlamadan imza atmakta, hukuki destek alamamakta ve idari gözetim süresi keyfi şekilde uzayabilmektedir. Diğer taraftan yabancı avukat desteği alamadığı için hakkında alınan sınır dışı kararına karşı dava açma hakkından da habersiz olduğundan kısa bir süre içinde sınır dışı edilmektedir. Bu nedenle göçmenin hızlı hareket edip yabancılar hukuku alanında uzman bir........

© Hukuki Haber