I. Fazla Mesai Kavramı ve Hukuki Dayanak

İş yaşamında en çok tartışılan konulardan biri fazla mesai uygulamasıdır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesi, fazla mesaiyi haftalık kırk beş saatin üzerindeki çalışmalar olarak tanımlar.

Bu düzenlemeye göre, haftalık 45 saati aşan her bir saatlik çalışma fazla mesai sayılır ve işçiye bu saatler için normal ücretinin yüzde 50 fazlası oranında ödeme yapılması gerekir.

İşçinin haftalık çalışması 45 saati aşmasa da günlük 11 saati ve gece 7,5 saati aşan çalışmaları da fazla çalışma sayılır.

Fazla mesai uygulamasının amacı, işçinin emeğinin karşılığını korumaktır.

Zira çalışma süresinin uzaması işçinin dinlenme hakkını ve sağlığını doğrudan etkiler.

Bu nedenle fazla mesai, işverenin tek taraflı kararıyla değil, işçinin açık ve yazılı onayıyla yapılabilir.

Ara Dinlenmesi ve Fazla Mesaiye Etkisi

Fazla mesai hesabında sıklıkla gözden kaçan bir husus da ara dinlenme sürelerinin çalışma süresine dahil olmamasıdır.

4857 sayılı Kanun’un 68. maddesine göre ara dinlenmesi, işçinin günlük çalışma süresi içinde dinlenmesi için verilen aradır ve çalışma süresinden sayılmaz.

Bu süre, günlük toplam çalışma süresine göre değişir:

- 4 saat veya daha kısa sürede: en az 15 dakika,

- 4 saatten fazla, 7,5 saate kadar: en az 30 dakika,

- 7,5 saatten fazla çalışmalarda: en az 1 saat ara dinlenmesi verilmelidir.

Ancak uygulamada ara dinlenmelerin fiilen kullandırılmadığı veya kısaltıldığı durumlar sıkça görülür.

Bu durumda, mahkemeler işçinin gerçekten dinlenip dinlenmediğini somut olgularla değerlendirir.

Eğer işçi dinlenme süresini fiilen kullanmamışsa, bu süre çalışma süresine dahil edilerek fazla mesai hesabına katılır.

Yani, ara dinlenmesi “kullanılmış gibi gösterilmiş” ama gerçekte çalışılmışsa, o süre fazla mesai sayılır.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi bu konuda şöyle demiştir:

“Ara dinlenmesi, işçinin fiilen serbest olduğu, işverenin emir ve talimatı altında bulunmadığı süredir. Fiilen kullandırılmadığı kanıtlanırsa, çalışma süresine dahil edilmelidir.”

Bu nedenle fazla mesainin ispatında, yalnızca giriş-çıkış saatleri değil, ara dinlenmelerin fiilen kullanılıp kullanılmadığı da büyük önem taşır.

Fazla Mesai İçin Onay Zorunluluğu

İşçi, fazla mesai yapmayı yazılı olarak kabul etmedikçe, işveren onu fazla çalışmaya zorlayamaz.

İşverenin bu onayı genellikle iş sözleşmesi imzalanırken aldığı görülür. Ancak bu onay ihtiyaç ortaya çıktığında da alınabilir ve işçi özlük dosyasında saklanır.

İşçi fazla mesaiye onay vermemişse ve bu gerekçeyle işten çıkarılmışsa, söz konusu fesih haksız fesih niteliğindedir.

İşçi, bu durumda kıdem ve ihbar tazminatına hak kazanır.

Ayrıca fazla mesainin yıllık toplamı 270 saati geçemez; bu sınır, işçinin dinlenme hakkını korumak........

© Hukuki Haber