Vergi denetimi, devletlerin mali sürdürülebilirliğini sağlamak ve vergi kayıp-kaçaklarını önlemek adına yürüttüğü en temel uygulamalardan biridir. Ancak 21. yüzyılda, geleneksel yöntemlerle yapılan denetimlerin gerek zaman, gerek insan kaynağı, gerekse operasyonel verimlilik bakımından yetersiz kalmaya başladığı açıkça görülmektedir. Türkiye, bu doğrultuda dijitalleşme politikalarını vergi sisteminin her aşamasına yaymakta kararlıdır.

2025 itibarıyla Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın liderliğinde yürürlüğe giren reformlarla birlikte vergi denetimi; artık büyük ölçüde elektronik ortamda, otomasyon temelli ve veri merkezli bir yapı üzerine inşa edilmektedir. Bu dijitalleşme sadece teknolojik bir güncelleme değil; aynı zamanda idari kapasitenin güçlendirilmesi, mükellef haklarının korunması ve vergi uyumunun artırılması adına yapısal bir dönüşümdür. Türkiye'nin OECD ülkeleriyle paralel bir çizgide ilerlemesi, bu reformun uluslararası bağlamda da önemli bir yer tuttuğunu gösteriyor.

Bugünkü yazımda Maliye’den Dijital Vergi Denetimi Çağına Geçiş’e bir göz atalım.

DİJİTAL DÖNÜŞÜM BELLİ OLDU

2024–2025 dönemi, Türkiye’de vergi denetiminde yeni bir evreyi işaret ediyor. Vergi Denetim Kurulu (VDK) ve Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB), klasik kağıt temelli sistemlerden yapay zeka, makine öğrenmesi ve elektronik süreçlere dayalı dijital bir model oluşturuyor.

ÖNLEYİCİ DENETİM: BEHAVIORAL FINANCE YAKLAŞIMI

2024’ten itibaren davranışsal maliye politikası çerçevesinde, klasik vergi incelemesi yalnızca son çare olarak kullanılıyor. Yapay zeka destekli sistemlerle mükellefler önce “Bilgilendirme” ve “İzaha Davet” yazılarıyla uyarılıyor, cevap yoksa fiili denetime geçiliyor Bu yaklaşım denetim etkinliğini yükseltirken hız ve maliyet açısından da avantaj sağlıyor.

Yeni dönemde denetim anlayışı, yalnızca "tespit ve ceza" eksenli olmaktan çıkarılmış, "önleyici ve yönlendirici" bir çerçeveye taşınmıştır. Vergi Denetim Kurulu'nun uyguladığı risk analiz sistemleri, yüz binlerce vergi mükellefinin geçmiş işlem ve beyanlarını değerlendirerek olası usulsüzlükleri otomatik biçimde sınıflandırmaktadır.

Bu çerçevede geliştirilen "Ön Bilgilendirme", "İzaha Davet" ve "Kapsam Dışı Bildirim" sistemleri, mükellefin cezai bir işleme uğramadan önce süreci düzeltmesine imkân tanımaktadır. Böylece hem devlet gereksiz denetim yükünden kurtulmakta hem de mükellefler, olası bir usulsüzlüğü kendi rızasıyla telafi etme hakkına kavuşmaktadır.

Bu süreç aynı zamanda davranışsal iktisat temelli bir modeldir. Vergi mükelleflerinin psikolojik karar verme mekanizmaları dikkate alınarak oluşturulan bu sistem, cezai süreçleri........

© Gazete Damga