Sovyetler Birliği Komünist Parti Genel Sekreteri Mihail Gorbaçov’un 1991 yılındaki istifası sonrasında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) ve SSCB ile hareket eden Doğu Avrupa’daki sosyalist rejimler çözüldü. Sosyalist blokun yıkılışı, kapitalizmin ‘nihai zaferi’ ve ‘tarihin sonu’ olarak ilan edildi. Ancak aradan geçen yıllar ne zaferin nihai olduğunu ne de tarihin sonlandığını gösterdi. O halde soralım: ‘Reel sosyalizm’ yani Sovyetler Birliği ve Sosyalist blok neden çöktü?

Bu yazıda sosyalizmin çöküşünün nedenlerini, Viyana Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Enstitüsünün (WIIW) yakın zamanda yayımladığı COMECON veri seti ve değerlendirme raporuna dayanarak ele alacağım. WIIW araştırmacıları, sosyalist sistemin çöküşünü üç düzeyde inceliyor: Yapısal zayıflıklar, dışsal şoklar ve politika tercihleri.

Bu nedenlere biraz daha yakından bakmadan önce neden bu konuyu ele aldığımı hatırlatayım. Zira önceki yazıları takip etmeyen okur, bayram değil, seyran değil, nereden çıktı sosyalizmin çöküşü konusu diyebilir. Konu şu nedenle önemli: Geçtiğimiz haftalarda yine Evrensel sayfalarında ele aldığım gibi, günümüzün çoklu krizler döneminde ekonomik planlama yeniden gündeme geliyor. Bu nedenle geçmişteki (sosyalist ve kapitalist) planlama deneyimlerinin eleştirel bir gözle yeniden ele alınması önemli. Tartışmamızın bağlamı bu.

Bu vurgunun yanında ek olarak, yukarıda linkini verdiğim ve yeni açıklanan veri setine işaret etmek, yazının ikinci amacı. Bu veri setinin incelenmesi ve kullanılması, ilgili araştırmacıların detaylı tarihsel analizler yapabilmesine olanak verebilir.

Bu kısa açıklamadan sonra konuya geri dönelim: ‘Reel sosyalizm’ neden çöktü?

WIIW araştırmacıları ilk olarak sosyalist ülkelerin 1960’lar ve ‘70’lerde yüzde 5’in üzerinde büyüme gösterdiği vurguluyorlar. Ancak bu büyüme, düşük iç tüketim düzeyine, içe kapalı ticaret yapısına ve ağır sanayi önceliğine dayanan büyüme modelinin bir sonucuydu. Yüksek büyüme oranlarının temel dinamosu olan yatırımlar 1980’lerle birlikte belirgin biçimde yavaşladı. Verilere göre, Macaristan, Polonya ve Çekoslovakya gibi ülkelerde yatırım büyümesi sıfırın altına geriledi. Bir başka ifadeyle sosyalist ‘kalkınma’ süreci ve bunun dayandığı büyüme........

© Evrensel