Reyonları yerleştirirken yere düşen, depoda ürün sayımında paletlerin altında ezilen, ağır yükleri taşımaya çalışırken altında kalan market işçilerinin çalıştığı dev zincir marketler; hizmet üretiminin, meta dolaşımının ve emek sömürüsünün çok katmanlı mekanlarıdır. Zincir marketlerdeki hizmet üretimi ve iş organizasyonu reklamlarda “güler yüzlü hizmet”, “kaliteli alışveriş”, “keyifli alışveriş” gibi sloganlarla süslense de arka planda yüksek kârları ve pazar payını büyütmeyi hedefleyen fabrika çalışma rejimi bulunur.

“Perakende Raporu 2025”e göre Türkiye’de organize gıda perakende sektörü büyümeye devam ediyor. 2024 yılında 3 bin 478 yeni mağaza açılmasıyla toplam perakende gıda mağazası sayısı -bir önceki yıla göre 6.65 oranında artışla- 55 bin 737’ye ulaştı. Ortakalan’ın raporuna göre 2014-2024 yılları arasında şube sayısı beş ve üzerinde olan zincir marketlerin toplam mağaza sayısı yüzde 193 arttı.

Sektördeki sermaye yoğunlaşması oligopol piyasa oluşumunu da hızlandıran bir etken. Birkaç zincir market sektör pastasından en fazla payı alırken, küçük şirketlerin pazar paylarını da ele geçiriyor. Bunun göstergelerinden biri, ulusal zincir marketlerin mağaza sayısının yüzde 207 oranında artmasına karşılık yerel market zincirlerinin artışının yüzde 33’te kalması.

Son 10 yılda 36 bin 726 yeni marketin açıldığı sektörde önümüzdeki 7 yılda yaklaşık 25 bin yeni marketin açılması öngörülüyor. Tarım Kredi Market ve File gibi yeni şirketlerin sektöre girişi, Migros’un mağaza açılış hızını üç katına çıkarması ve CarrefourSA’nın başlattığı bayilik sistemi gibi faktörler organize gıda perakende sektörünün hacmini genişletiyor.

Sektör uluslararası kapitalist trendlerden bağımsız değil. TÜSİAD Perakende Çalışma Grubu bünyesinde hazırlanan “Perakende Pazarının Geleceği ve Küresel Trendler” başlıklı rapora göre 14.4 trilyon doları çevrimdışı alışveriş, 4.2 trilyon doları e-ticaret olmak üzere küresel perakende pazar büyüklüğü 2024 yılında 18.6 trilyon dolar oldu.

Türkiye’de de geleneksel mağaza satışları, e-ticaret platform satışları, bunlara ilaveten agresif şubeleşme ve düşük ücretle istihdam modeli zincir marketlerin kâr marjlarına ve cirolarına ivme kazandırıyor. Rekabetin temel unsurlarından olan emek maliyetlerini düşürme politikaları ise şirketlere pazar payını genişletme ve başka ülkelere kaydırma gibi bir dizi olanak sağlıyor.

- BİM, 2024 yılında toplam mağaza sayısını 13 bin 583’e çıkarırken, şirketin kârı 18.6 milyar TL oldu. Tıpkı ucuz emek ve enerji maliyetleri nedeniyle üretimi Kuzey Afrika’ya kaydıran Türk tekstil şirketleri gibi BİM de yurt dışı operasyonlarında önceliği Mısır ve Fas’a veriyor. Şirketin finansal performans raporlarına göre BİM’in Mısır’daki 418 mağazasında 2 bin 654 işçi çalışıyor. BİM Mısır’ın net satışları 3.4 milyar TL. BİM Fas’ta ise 789 mağazada 5 bin 633 işçi çalışıyor ve net satışlar 19 milyar TL’yi geçmiş durumda.

- Migros’un mağaza sayısı 3 bin 621 olurken, şirket 2024 yılında 6.3 milyar TL kâr elde etti. FAVÖK marjı yüzde 9.2, net kâr marjı ise yüzde 2.3 oldu. 2024 yılında 174 Migros, 104 Migros Jet, 32 Mion, 26 Macrocenter, 19 Kiosk ve 1 adet 5M mağazası olmak üzere toplam 356 yeni mağaza açıldı. 2025 yılı sonuna kadar yaklaşık 250 yeni mağaza daha açmayı planlıyorlar.

- Şok Marketler, 2024 yılında 256 yeni mağaza açarak toplam mağaza sayısını 10 bin 981’e yükseltti. Şirketin 2024 cirosu 202 milyar liraya ulaşırken, net kârı bir önceki yıla göre düşerek 61 milyon TL, toplam varlıklarının değeri ise 75.5 milyar TL oldu.

- CarrefourSA, Capital dergisi tarafından 2023 yılında yayımlanan “Türkiye’nin En Büyük 500 Şirketi” listesinde 44.3 milyar TL’lik cirosu ve 914.4 milyon TL’lik vergi öncesi kârıyla 65. sıraya yükseldi.

Sektörde büyümeyi teşvik eden önemli finansal enstrümanlardan bir diğeri de........

© Evrensel