Geçtiğimiz hafta sonu İsrail’in İran’a saldırı haberlerinden aklımda en çok kalan fotoğraf karesi, İran’ın üst düzey komutanlarından birinin apartman dairesinin duvarındaki delik oldu. İsrail, kim bilir ne zamandan beri topladığı istihbaratı yüksek teknolojiyle birleştirerek nokta atışıyla komutanın yaşadığı daireyi hedef almış. Savaşla ilgili haberleri okudukça aklıma Niall Ferguson’un “Meydan ve Kule” kitabı geldi. Ne alakası var demeyin. Bu kitapta ünlü tarihçi Ferguson tarih boyunca hiyerarşilerle ilişki ağlarının (network) nasıl mücadele ettiğini anlatıyor.

Bugün Almanya’da küçüğünden büyüğüne hangi kente giderseniz gidin, merkezinde bir meydan ve meydanda bir kuleyle karşılaşırsınız. Orta Çağ kapandığında Avrupa’nın tüm kentlerinde bir kule ve meydan vardı (Almanlar hepsini muhafaza etmişler). Bu kuleler hem kilisenin çanlarını çalmaya hem meydanı gözetlemeye hem de otoritenin kimde olduğunu göstermeye yarıyordu. Ancak ticaret meydanda dönüyordu. Uzak illerden gelen mallar meydanda kurulan pazarda satılıyor, bu sırada tanışan tüccarlar meydanda fikirlerini paylaşıyordu. O zamanın entelektüelleri meydanın çevresindeki meyhanelerde kümelenip muhabbet ediyordu. Johannes Gutenberg 1400’lerin ilk yarısında matbaayı icat ettiğinde, bastığı yeni fikirleri hızla paylaşacak ilişki ağlarını bu meydanlarda buldu. Pazardaki tüccarlar matbaacı, meyhanedeki enteller yazar oluverdiler. Hikâyenin devamını biliyorsunuz. 100 yıl içinde, Martin Luther’in başlattığı reform hareketi bu ilişki ağlarından yayılarak Katolik Kilisesi’nin egemenliğine son verdi. Dünyanın en büyük hiyerarşik örgütünü bir köşeye atan Avrupa, sonrasında dünyanın lideri oldu. Kuleler ise bu süreçte eski önemini yitirdi.

İran’da olanları görünce aklımı meşgul eden en önemli soru şu: Yahu koskoca binlerce yıllık İran devleti nasıl bu duruma düşer? Cevabı ararken ABD’nin en önemli dış politika okullarından Johns Hopkins School of Advanced International Studies’in eski dekanı Vali Nasr’ın yeni kitabını okudum (Iran's Grand Strategy: A Political History). Kendisi de bir İranlı olan Nasr, bu kitapta İran İslam........

© Ekonomim