Dr. Sinan Şahin

Serbest Kürsü

Gini katsayısı gelir dağılımı eşitsizliğinin ölçülmesinde ve ülkeler arası eşitsizlik karşılaştırmalarında kullanılan en yaygın istatistiktir. Katsayı 0 ile bir ya da % 0 ile % 100 arasında bir değer almaktadır. 0 değeri mükemmel eşitliği, herkesin aynı gelire sahip olduğunu temsil ederken, 1 değeri de mükemmel eşitsizliği, tüm gelirin tek bir bireyin elinde toplandığını temsil etmektedir.

Katsayı vergiler ve sosyal transferler gibi devlet müdahalelerinin gelir dağılımı eşitsizliğine etkisini yansıtmak amacıyla vergi ve transferlerden önce ve sonra olmak üzere iki türde hesaplanmaktadır. Transferlerden önceki katsayı (Piyasa Gini Katsayısı) vergiler, sosyal transferler ve benzeri herhangi bir devlet müdahalesinden önce piyasa koşullarında yaratılan gelire dayalı olarak hesaplanan Gini katsayısını ifade etmektedir. Piyasa sisteminin doğasında var olan gelir dağılımı eşitsizliğini yansıtmaktadır.

Transferler sonrası katsayı (Net Gini Katsayısı) ise devletin saldığı vergiler ve yaptığı transferlerin (örneğin sosyal yardımlar, işsizlik ödemeleri, emekli maaşları) etkilerini de içeren harcanabilir gelire dayalı olarak hesaplanan Gini katsayısını ifade etmektedir. Devletin yeniden dağıtıcı politikalarının gelir eşitsizliğini azaltma konusunda ne derecede etkisinin bulunduğunu ortaya koymaktadır.

TÜİK her yıl Türkiye’ye ait gelir dağılımı istatistiklerini yayımlamakta ve istatistiklerde transferler öncesi ve sonrası Gini katsayılarına yer vermektedir. 27 Aralık 2024 tarihinde yayımlanan son istatistiklere göre Türkiye’de transferler öncesi ve sonrası Gini katsayıları sırasıyla 0,476 ve 0,413’dür. Bu değerlere göre devletin tahsil ettiği vergileri sosyal transferler şeklinde yeniden dağıtması sonucunda Gini katsayısı 0,476’dan 0,413’e düşmüştür. Her iki rakam da görece yüksek bir gelir dağılımı eşitsizliğini ifade etse de transferler katsayıyı 0,063 puan aşağıya çekmiştir.

Devletin vergi ve transfer politikalarının göreli başarısını değerlendirebilmek için Türkiye’nin her iki katsayısı başka ülkelerin katsayıları ile karşılaştırılabilir. Tabloda yer alan farklı ülkelere ait Gini katsayıları 2022 yılına aittir. Katsayı değerlerinin gösteriminde kolay anlaşılırlık açısından 1 yerine 1000 tavan değer olarak alınmıştır. Türkiye’nin........

© Ekonomim