Tarih boyunca her dönemin üretim aracı kendi düzenini yarattı: Feodalizmde toprak, sanayi çağında fabrika, bilgi çağında teknoloji. Şimdi ise üretim aracının adı ‘sentetik biliş’ yani yapay zekâ. Artık kendi başına üretim yapabilen bir aktör haline geliyor. Yani cognitarism yalnızca bir kavram değil; kapitalizmin üzerine inşa edilmiş tüm değer, emek ve mülkiyet anlayışlarını sarsan bir bakış açısı.

Bir dönemin en büyük tar­tışması, makinelerin in­sanların işini alıp alama­yacağıydı. Oysa bugün geldiğimiz noktada mesele bundan çok da­ha ileri: Sadece işimizi elimizden alıp almadığı değil, ekonomik dü­zenin temellerini değiştirip de­ğiştirmediği konuşuluyor.

Çünkü yapay zekâ artık yalnız­ca bir yardımcı değil. Rapor ya­zıyor, strateji geliştiriyor, sanat eseri üretiyor, müşteriyle konu­şuyor. Kısacası, ‘araç’ olmaktan çıkıp doğrudan üretken bir aktör haline geliyor. Burada sorulması gereken asıl soru şu: Eğer üretim sürecinin yükünü artık insanlar değil de algoritmalar taşıyorsa, bu değerin sahibi kim olacak?

Tam da bu noktada yeni bir kav­ram devreye giriyor: Cognitarism. Kapitalizmin ötesine işaret eden bu terim, ekonomik değerin mer­kezine yapay zekânın yerleştiği bir düzeni anlatıyor.

Cognitarism, Axel Marsford ve Leonardo Shell’in 2025 tarih­li ‘Cognitarism: Ekonomik Değe­rin Yapay Zekâ Tarafından Yara­tıldığı İlk Sosyo-Ekonomik Sis­tem’ makalesinde tanımlandığı üzere, insan emeğinin yerini ya­pay zekânın aldığı yeni bir........

© Dünya