Η «Ηροστράτεια δόξα» που κατέκτησαν οι Στάθης Καλύβας και Νίκος Μαραντζίδης και η δημοσιότητα που απέκτησαν με την έκδοση του βιβλίου τους(1) προκάλεσαν ένα πλήθος κριτικών δημοσιευμάτων από την Αριστερά –αλλά όχι μόνο– τα περισσότερα εκ των οποίων, δυστυχώς, πήραν στα σοβαρά τον αντίλογο που διατύπωσαν. Το ίδιο σφάλμα φοβούμαι πως θα κάνω κι εγώ, όσο κι αν ξεκινώ με μια διάθεση μάλλον σκωπτική, όπως αντιστοιχεί σε ένα πόνημα που επιχειρεί να δικαιολογήσει και να δικαιώσει τη δράση των Ταγμάτων Ασφαλείας και των δυνάμεων «Συνεργασίας» κατά την Κατοχή.

Οι δύο συγγραφείς καταρχάς συστήνονται: «Επειδή έχουμε κριτική ματιά απέναντι στις κατεστημένες αντιλήψεις της Αριστεράς, δεν είμαστε στο “αντίθετο στρατόπεδο”». (σελ 20)

Ο δεύτερος των συγγραφέων επικαλείται την αριστερή του καταγωγή αλλά και τις επιρροές του Στεφάν Κουρτουά, «επιφανούς ειδικού του κομμουνισμού στη Γαλλία». Ο ανυποψίαστος αναγνώστης μπορεί να εκλάβει τον Γάλλο συν-συγγραφέα της «Μαύρης Βίβλου του Κομμουνισμού» σαν ένα είδος …Μπαντιού. Ο κ. Μαραντζίδης θα ήταν εντιμότερο να χαρακτηρίσει τον Κουρτουά «ειδικό του αντικομμουνισμού». Τον Σάββα Κωνσταντόπουλο και τον Γ. Γεωργαλά δεν θα τους έλεγε κανείς σοβαρός δημοσιολόγος «ειδικούς του κομμουνισμού». Στις χούντες ήταν «ειδικοί»…

Ο πρώτος των συγγραφέων, πιο λακωνικός, αρκείται να διαβεβαιώσει πως η οικογένεια του «προέρχεται από περιοχές που απέφυγαν τις χειρότερες συνέπειες του Εμφυλίου».

Ξεκινούν με μια Προγραμματική Δήλωση: «Αν γράφαμε στη δεκαετία του ’60 θα βάζαμε στο στόχαστρό μας τους κυρίαρχους μύθους των νικητών, αλλά σήμερα δεσπόζει η μυθολογία αριστερής κοπής» και πρέπει να αποδομηθεί.

Προσωπικά δυσκολεύομαι να συλλάβω την εικόνα του κ. Καλύβα να αναζητεί, π.χ. το 1962, ντοκουμέντα για όσους ανέλαβαν υψηλά πόστα στο κατοχικό καθεστώς, για τους κουκουλοφόρους του μπλόκου της Κοκκινιάς ή τους Έλληνες δωσίλογους που συνέπραξαν στη σφαγή του Χορτιάτη(2) όμως για λόγους καλής πίστης είμαι υποχρεωμένος να το κάνω.

Στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν από τις πρώτες σελίδες διαβατήριο αμεροληψίας, ομνύουν πως στα sixties θα αντιτασσόταν στην ακροδεξιά υστερία. Ωστόσο έρχονται σήμερα και αναπαράγουν την πιο έξαλλη ρητορεία της εποχής εκείνης. Βασική ιδέα των δύο συγγραφέων στην οποίο στηρίζουν ολόκληρη τη συλλογιστική τους είναι η αυθαίρετη χρονολόγηση της έναρξης του Εμφυλίου Πολέμου το 1943(!). Η ιδέα αυτή, αν και εμφανίζεται σαν πρωτοποριακή και ρηξικέλευθη, μυρίζει έντονα… εκδόσεις «Πελασγός» (Ματωμένες μνήμες 1940-45: κόκκινη τρομοκρατία, κατοχικός εμφύλιος).(3)

«Κανείς από τους δυο μας δεν είναι Ιστορικός (σελ. 14), Πολιτικοί Επιστήμονες είμαστε. Ακριβώς επειδή δεν προερχόμαστε από τον χώρο της Ιστορίας, είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε ορισμένα σημαντικά κενά στη μελέτη του Εμφυλίου» (σελ. 15). Ευτυχώς που δεν είναι οδοντίατροι διότι θα αποτολμούσαν να κάνουν και εγχειρήσεις ανοιχτής καρδιάς!

Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ως εκπρόσωπος της κυβέρνησης Εθνικής Ένωσης, συνοδευόταν από τον Άρη Βελουχιώτη στις πρώτες μέρες του Οκτωβρίου 1944 στην απελευθέρωση των μεγάλων πόλεων της Πελοποννήσου, όπως εδώ στην Πάτρα. Το δημοσίευμα της ακροδεξιάς εφημερίδας «Δημοκρατία» που τον εμπλέκει στην εξόντωση των ταγματασφαλιτών, ως ηθικό αυτουργό, είναι χαρακτηριστικό

Αλλά ας μιλήσουμε σοβαρά: Είναι εξόφθαλμο ότι δεν είναι ιστορικοί. Δύσκολα ένας ιστορικός θα υπέγραφε ένα βιβλίο χωρίς παραπομπές. Συνολικά στις 528 σελίδες του βιβλίου, οι υποσημειώσεις μετά βίας φτάνουν τις 116, ενώ υπάρχουν και κάποιες διάσπαρτες παρενθέσεις εντός του κειμένου. Έχουμε δηλαδή μία παραπομπή κάθε τέσσερις σελίδες ενώ από ολόκληρα κεφάλαια απουσιάζει παντελώς ο υπομνηματισμός. Τα εντός εισαγωγικών κείμενα είναι δυσεύρετα και τα παρατιθέμενα αποσπάσματα αποτελούν «ελεύθερη απόδοση» από Καλύβα και Μαραντζίδη, χωρίς ο αναγνώστης να μπορεί να διασταυρώσει την ακρίβεια των γραφομένων τους.

Επίσης, δύσκολα ένας ιστορικός θα έβγαζε βιβλίο χωρίς βιβλιογραφία. Όμως οι Καλύβας, Μαραντζίδης περιορίζονται να δίνουν στο τέλος κάθε κεφαλαίου «κατευθύνσεις βιβλιογραφικές». Χωρίς καμιά αποδεικτική συνάφεια ανάμεσα στα γραφόμενά τους και στα βιβλία ή τα άρθρα εφημερίδων που αναφέρουν, πολλά εκ των οποίων είναι δικά τους. Τις περισσότερες φορές διανθίζουν τις «κατευθύνσεις» που δίνουν με μονολεκτικές ή ολιγόλογες, θετικές ή αρνητικές, αποτιμήσεις των βιβλίων (κριτικό, πρωτότυπο, σημαντικότερο, αξιόλογο, χρήσιμο, αξιομνημόνευτο, ορόσημο, νηφάλιο ή στρατευμένο, αριστερής οπτικής, στα όρια της πολιτικής προπαγάνδας).

Οι δύο συγγραφείς «αγωνίζονται, λοιπόν, κυρίως στο πεδίο της εκλαΐκευσης, είτε επειδή αυτό προκρίνουν ως σημαντικό, είτε επειδή το άλλο, το ακαδημαϊκό, έχει άλλου είδους κανόνες και πειθαρχίες, μη συμφέρουσες για τον σκοπό τους», σύμφωνα με μια εύστοχη παρατήρηση.(4)

Πάντως από την πρώτη ματιά γίνεται φανερό πως το βιβλίο –ακόμη και τεχνικά μιλώντας– δεν πληροί τις προδιαγραφές της Ιστορικής Επιστήμης. Και πώς θα γινόταν αλλιώς όταν δύο «ετεροεπαγγελματίες» οι οποίοι, ακόμη κι αν ήταν άριστοι στις Πολιτικές Επιστήμες (και δεν αστοχούσε ο είς εξ αυτών κατά 20 ποσοστιαίες μονάδες στα γκάλοπ του), εισβάλλουν στο πεδίο της Ιστορίας τα κάνουν κυριολεκτικά «Γης Μαδιάμ»; Ως προς αυτό είναι συνεπείς: Πολιτικοποιούν την Ιστορία, μέσα από την ιδιαίτερη ιδεολογική τους οπτική και την εργαλειοποιούν αλλά δεν παράγουν Ιστορία – πολιτική χρήση κάνουν. Η αρχειακή έρευνα απουσιάζει, τα στοιχεία που παραθέτουν είναι ελαχιστότατα, οι διατυπώσεις γενικόλογες, οι αριθμοί κατά προσέγγιση ή κατ’ εκτίμηση. Αντιθέτως οι πολιτικές διατυπώσεις –του στιλ «το ΚΚΕ συγκάλυπτε την κομμουνιστική του ταυτότητα» (sic!)– πλεονάζουν.

Επιδιδόμενοι στην πτωματολογία, καταγράφουν – «για παράδειγμα», όπως λένε– μόνο τους άμαχους θύματα από χωριά «ένοπλης συνεργασίας» ενώ παραλείπονται οι άμαχοι, θύματα Γερμανών και συνεργατών, από φιλοΕΑΜικά ή αντιστασιακά χωριά.(5) Οι μόνοι νεκροί που αναφέρονται από την ΕΑΜική πλευρά είναι οι ΕΛΑΣίτες που σκοτώθηκαν σε μάχες με ταγματασφαλίτες ή αργότερα με Άγγλους. Πάρτε μια μικρή γεύση:
«Καταμετρώντας τα θύματα ορισμένων σημαντικών εμφύλιων μαχών (συγκρούσεις ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ, διάλυση 5/42 Συντάγματος, μάχες σε Κιλκίς, Βαθύλακκο, Τριάδα κλπ., εκτελέσεις σε Οινόη, Προμαχώνα, Μεταλλικό, Μελιγαλά, Καλαμάτα, Πύλο κ.λπ., τον Οκτώβριο και Νοέμβριο του 1944), καθώς και της εμφύλιας βίας στην κατοχική Αθήνα και Θεσσαλονίκη, ο αριθμός των νεκρών αγγίζει ή και ξεπερνά τους 5.000 ή και 6.000, ενώ άγνωστος είναι ο αριθμός των τραυματιών αλλά και το μέγεθος των υλικών καταστροφών, που βέβαια δεν είναι καθόλου αμελητέες. Για παράδειγμα, μόνο στη δυτική Μακεδονία σε ένα περιορισμένο σύνολο 22 χωριών της Κοζάνης, των Γρεβενών και της Πέλλας καταμετρήθηκαν περίπου 500 πυρπολημένες ή κατεστραμμένες οικίες. Ο απολογισμός των Δεκεμβριανών είναι αναλογικά ακόμη χειρότερος. Μέσα σε μόλις ένα μήνα συγκρούσεων οι νεκροί ίσως και να ξεπερνούν τους 7.000,(6) ενώ πολλαπλάσιοι είναι οι τραυματίες και οι συλληφθέντες – αριθμοί που αναμφίβολα προκαλούν δέος.

Τα στοιχεία των αντιστασιακών οργανώσεων επιβεβαιώνουν τους αριθμούς: από τους 75 νεκρούς της αθηναϊκής οργάνωσης PAN στο διάστημα 1943-1945, οι 73 σκοτώθηκαν από τον ΕΛΑΣ ή την ΟΠΛΑ στα Δεκεμβριανά, ενώ τον ίδιο μήνα σκοτώθηκαν επίσης και οι 16 από τους 36 της αντιστασιακής οργάνωσης ΠΕΑΝ. Από τους 147 αντάρτες του 6ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ που βρήκαν τον θάνατο σε στρατιωτικές επιχειρήσεις το διάστημα 1943-1944, το 54% σκοτώθηκε στα Δεκεμβριανά, ενώ τουλάχιστον ένα άλλο 25% σε επιχειρήσεις εναντίον των Ταγμάτων Ασφαλείας.

Για το επόμενο διάστημα 1945-1946, οι εκτιμήσεις από την πλευρά της Αριστερός ανεβάζουν τους νεκρούς στους 1.200 και πολλαπλάσιους τους τραυματίες και τα θύματα κάθε είδους βίας (ξυλοδαρμούς, βιασμούς, απαγωγές, κ.λπ.). Με έναν πρόχειρο και σχετικά συντηρητικό απολογισμό μπορούμε δηλαδή να πούμε ότι στα πρώτα δύο χρόνια εμφύλιας αναμέτρησης (1943-1945) ο αριθμός των νεκρών ξεπερνά κατά πολύ τους 10.000.
Στα περίπου τριάμισι χρόνια που ακολουθούν, από τις αρχές του 1946 έως το φθινόπωρο του 1949, οι νεκροί έφτασαν ή και ξεπέρασαν τους 30-35.000, σύμφωνα με τα στοιχεία που είναι ευρέως γνωστά. Πιο συγκεκριμένα, στις αιματηρές μάχες του Γράμμου το 1948 που διήρκεσαν πάνω από δυο μήνες (Ιούνιος-Αύγουστος) σκοτώθηκαν από έως 12.000 άτομα, ανάλογα τις εκτιμήσεις.
Από πλευράς οργάνωσης των ένοπλων αντιπάλων, στον ελληνικό Εμφύλιο εμφανίζονται τρεις διαφορετικοί τύποι σύγκρουσης: ανάμεσα σε ανταρτικές αντιστασιακές οργανώσεις (π.χ. ΕΛΑΣ εναντίον ΕΔΕΣ), ανάμεσα σε αντάρτες και μονάδες του επίσημου στρατού, της χωροφυλακής και της αστυνομίας (π.χ. ΕΣ εναντίον ΔΣΕ) και, τέλος, ανάμεσα σε αντάρτες και παραστρατιωτικές ομάδες και τοπικές πολιτοφυλακές υποστηριζόμενες ή οργανωμένες από το κράτος (π.χ. ΕΛΑΣ εναντίον Ταγμάτων Ασφαλείας, ΔΣΕ εναντίον ΜΑΥ/ΜΑΔ).

Από πολιτικής πλευράς, είναι σαφές ότι ο ένας πόλος της σύγκρουσης είναι σταθερά το ΚΚΕ, αν και συχνά επέλεγε να συγκαλύπτει ή να υποβαθμίζει την κομμουνιστική του ταυτότητα. Στη διάρκεια της Κατοχής, όπως επίσης και στην πρώτη φάση της Απελευθέρωσης μέχρι τα Δεκεμβριανά, το ΚΚΕ καλύπτεται πίσω από την ταμπέλα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, έστω κι αν είναι η ηγεσία του κόμματος που παίρνει πάντοτε τις κρίσιμες αποφάσεις και έστω κι αν διαθέτει μια ολόκληρη παράλληλη δομή τόσο στο ΕΑΜ όσο και στον ΕΛΑΣ».

Στο σύμπαν των Καλύβα, Μαραντζίδη υπάρχουν οι «νικητές» και οι «ηττημένοι». Οι πρώτοι είναι οι κομμουνιστές και οι αριστεροί, όπως κατά κόρον αποκαλούνται. Οι δεύτεροι είναι οι… άλλοι. Ακροδεξιοί καταγράφονται στη σελίδα 49, και φιλομοναρχικοί Δεξιοί στις 233 και 361.. Το ίδιο και οι ιστορικοί. Χωρίζονται σε αριστερούς και… άλλους. Δεξιοί ιστορικοί εμφανίζονται άπαξ. Τούτοι είναι απλώς… επιστήμονες. Έτσι το έργο της αντίκρουσης –φαντάζονται πως– γίνεται ευκολότερο. Γράφουν:

«…Ούτε μας βοηθάει να κατανοήσουμε τι συνέβη (χαρακτηρίζοντας τους χιλιάδες ανθρώπους που πήραν όπλα από τους Γερμανούς, προδότες μπορεί να ικανοποιεί ένα περί δικαίου αίσθημα και να εντάσσεται σε μια ηθική ανάγνωση της Ιστορίας, αλλά καθόλου δεν απαντάει στο πώς και το γιατί και μάλλον συσκοτίζει παρά βοηθάει την κατανόηση)». (σελ. 46).
Εφεξής οι........

© Documento