Ελάχιστοι θα συμμερίζονταν την πρόβλεψη του αρχηγού του γερμανικού Γενικού Επιτελείου Στρατού Χέλμουτ φον Μόλτκε (Helmuth von Moltke) όταν ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος το 1914 ότι «αυτή η σύρραξη θα αφανίσει τον πολιτισμό σχεδόν ολόκληρης της Ευρώπης για δεκαετίες» και θα φέρει κλυδωνισμούς που μπορεί να οδηγήσουν σε επαναστάσεις.(1) Προκαλούν εντύπωση η προθυμία και η αισιοδοξία με τις οποίες σύρθηκε ολόκληρη η Ευρώπη στο χείλος της καταστροφής αλλά και η αφελής πίστη πολλών αξιωματούχων και πολιτικών σε ένα σύντομο πόλεμο.
Δεν ήταν μόνο η πεποίθηση ότι η σύγκρουση θα είναι σύντομη. Το κυριότερο ήταν ότι σύσσωμη η Ευρώπη (μαζί με τις αποικίες της) είχε κυριευτεί από τη βεβαιότητα ότι ο πόλεμος αυτός ήταν αναπόφευκτος.

Η σιγουριά του φθινοπώρου του 1914 για ένα σύντομο πόλεμο γκρεμίστηκε σαν χάρτινος πύργος. Οι προσδοκίες καθηλώθηκαν στα χαρακώματα του δυτικού μετώπου. Η κατάσταση είχε ξεφύγει πέρα από κάθε προσδοκία και κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει τη διάρκεια και την έκβαση αυτού που πολιτογραφήθηκε ως ο Μεγάλος Πόλεμος. Εικόνες σαστισμένων γόνων της αριστοκρατίας να ορμούν κατά μέτωπο με τα άλογα και τα οικόσημά τους βουλιάζοντας στις λάσπες της Μονς κοντά στα γαλλικά σύνορα (Αύγουστος του 1914) έπειτα από ομοβροντίες του εχθρικού πυροβολικού είναι ενδεικτικές των αρχικών ψευδαισθήσεων του πολέμου.(2)

Η μάχη της Μονς ήταν η πρώτη στην οποία πολέμησε το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα (British Expeditionary Force) ενάντια σε ευρωπαϊκές δυνάμεις και σε ευρωπαϊκό έδαφος μετά το 1856.
Ενώ στρατιές διπλωματών και υπουργών μαζεύονταν στο ανάκτορο των Βερσαλλιών, το Νεϊγύ, το Σεν Ζερμέν και στις Σέβρες σε ατμόσφαιρα αγαλλίασης και χαράς για τη λήξη των εχθροπραξιών, ιδρύοντας την Κοινωνία των Εθνών και υπογράφοντας συνθήκες που πίστευαν ότι θα κράταγαν την ειρήνη για πολλά χρόνια ακόμη,(3) οι αποκαρδιωμένοι στρατιώτες γυρνούσαν πίσω στα βουλεβάρτα του Παρισιού ή στο πολύβουο Λονδίνο για να βρουν ένα διαφορετικό κόσμο, κυνηγημένοι από τα φαντάσματα του πολέμου,(4) πολλοί με εκδηλώσεις μεγάλου φάσματος ψυχικών παθήσεων που ονομαζόταν τότε shell shock.(5) Μετά τον πόλεμο του Βιετνάμ θα λάβει τη σημερινή του ονομασία με το «DSM-III» (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών) το 1980: Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες – PTSD.

Εκτός από τα εκατομμύρια νεκρούς και σακάτηδες που άφησε o Μεγάλος Πόλεμος, την ασύλληπτη υλική καταστροφή και την ισοπέδωση των υποδομών της ηπείρου και την εμφάνιση νέων όρων στην ψυχοτραυματολογία, σφραγίστηκε και με μια αδύναμη ειρήνη με αβάσιμες αξιώσεις που θα υπονόμευε το μεταπολεμικό τοπίο και αργότερα θα οδηγούσε (μαζί με μια άλλη σειρά παραγόντων) στη διαίρεση των ευρωπαϊκών κρατών και τη θηριωδία του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.

Αν υπήρχε ένας νικητής από αυτή την παγκόσμια καταστροφή, ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η διστακτική κυβέρνηση του Γούντροου Γουίλσον κήρυξε τον πόλεμο στις 6 Απριλίου 1917 στη Γερμανία, όταν ο πόλεμος διένυε το τέταρτο έτος του, γιατί οι Γερμανοί επιδίδονταν σε υποβρυχιακό πόλεμο και βύθιζαν αδιακρίτως εμπορικά πλοία που μετέφεραν προμήθειες στην Ευρώπη. Ενα από αυτά ήταν και το γνωστό σήμερα βρετανικό υπερωκεάνιο «Λουζιτάνια», με εκατοντάδες Αμερικανούς επιβάτες, τον Μάιο του 1915. Οι Γερμανοί ισχυρίστηκαν ότι μετέφερε πολεμικό υλικό παρά την κατηγορηματική διάψευση από το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών.

Αργότερα αποδείχθηκε ότι, εν αγνοία των επιβατών, μετέφερε οβίδες και φυσίγγια. Ηταν όμως οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες που αποκρυπτογράφησαν το περίφημο τηλεγράφημα Ζίμερμαν (Zimmerman) τον Μάρτιο του 1917 το οποίο τερμάτισε δεκαετίες απομονωτισμού και ουδετερότητας των ΗΠΑ, στο οποίο η Γερμανία πρότεινε στρατιωτική συμμαχία στο Μεξικό (και επιστροφή του Τέξας, της Αριζόνα και του Νέου Μεξικού) σε ενδεχόμενη είσοδο των Ηνωμένων Πολιτειών στον πόλεμο.

Είναι απορίας άξιο ότι ενώ χάθηκαν 116.000 αμερικανικές ψυχές σε μόλις έξι μήνες στο δυτικό μέτωπο (πάνω από 50.000 σε κάποια μάχη και πολλοί άλλοι λόγω της ισπανικής γρίπης του 1918-20), δηλαδή διπλάσιες απώλειες από τον πόλεμο του Βιετνάμ, ο Μεγάλος Πόλεμος είναι «ξεχασμένος» πόλεμος στην αμερικανική συλλογική μνήμη και έπρεπε να έρθει ο Νοέμβριος του 2021 για να στηθεί μνημείο στην Ουάσινγκτον.

Αρκεί να αναλογιστεί κανείς το πλήθος ταινιών, κειμένων, αναφορών και μνημείων για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για να συγκρίνει τη σχετική μνημονική αποσιώπηση του Μεγάλου Πολέμου στην αμερικανική ιστορική κουλτούρα.

Ενώ στις Βερσαλλίες οι ηγέτες Ζορζ Κλεμανσό, Γούντροου Γουίλσον και Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ σχεδίαζαν τον μεταπολεμικό κόσμο οι άνθρωποι πίστευαν πως είχαν ξορκίσει τα φαντάσματα του Μεγάλου Πολέμου

Στο επίπεδο των διεθνών σχέσεων και χρηματοοικονομικών συσχετισμών οι ΗΠΑ αναδύθηκαν μετά τα συντρίμμια του Μεγάλου Πολέμου ως η μεγαλύτερη πιστώτρια χώρα στον πλανήτη. Η Μεγάλη Βρετανία έχασε μεγάλος μέρος των παγκόσμιων επενδύσεών της, όπως και η Γαλλία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες το 1917 άρχισαν τις πολεμικές επιχειρήσεις ως χρεώστρια χώρα. Με το τέλος του πολέμου ήταν ο κυριότερος διεθνής δανειστής. Ως το 1929 παρήγαν σχεδόν το μισό της παγκόσμιας παραγωγής (42%), ενώ η Μεγάλη Βρετανία, η Γερμανία και η Γαλλία μαζί το 28%.(6) Στον Α΄ Παγκόσμιο βυθίστηκαν και τέσσερις πολυεθνικές αυτοκρατορίες, η Αυστροουγγαρία των Αψβούργων, η Γερμανία των Χοεντσόλερν, η Ρωσία του τσάρου Νικολάου Β΄ και η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ενώ αναδύθηκαν νέα έθνη-κράτη και σχηματισμοί. Παράλληλα, στις «Μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο»(7) η σοβιετική επαναστατική έκρηξη αγκαλιάζει όλο τον πλανήτη και προσφέρει ένα σπουδαίο εναλλακτικό οικονομικό και πολιτικό σύστημα απέναντι στον καπιταλισμό της Δύσης.

Η ηγετική θέση που είχαν για αιώνες οι ευρωπαϊκές δυνάμεις (τουλάχιστον) στην οικονομία για πρώτη φορά είχε εμφατικά χαθεί. Αυτό που φάνηκε όταν κόπασε ο ενθουσιασμός για τη λήξη του πολέμου ήταν η ένταση στις συζητήσεις για τις πολεμικές αποζημιώσεις. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δάνεισαν πάνω από 10 δισ. δολάρια στους συμμάχους τους, οι οποίοι ζητούσαν την ακύρωση της αποπληρωμής στο πλαίσιο του κοινού σκοπού κατά τη διάρκεια του πολέμου. Όμως η Ουάσινγκτον ήταν ανένδοτη. Αυτό οδήγησε στο να συμπεριληφθεί ένας δυσοίωνος όρος στη συμφωνία ειρήνης από τον Γάλλο ηγέτη Ζορζ Κλεμανσό, που είχε να κάνει με βαρύτατες γερμανικές πολεμικές αποζημιώσεις, καθώς η Γαλλία αδυνατούσε να πληρώσει με άλλον τρόπο το εξωτερικό χρέος της. Αυτό υπονόμευσε την εύθραυστη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, η οποία ήταν ευάλωτη στην άνοδο του Χίτλερ.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες παρά τον ιδεαλισμό του προέδρου Γούντροου Γουίλσον και της προοδευτικής κυβέρνησής του ακροβατούσαν ανάμεσα σε ένα διεθνή ρόλο και τη συνέχιση της παράδοσης της ουδετερότητας και της απομόνωσης στο δυτικό ημισφαίριο. Μετά........

© Documento