Στις σελίδες που ακολουθούν παρουσιάζουμε το πρώτο μέρος του ημερολογίου του ιστορικού στελέχους του ΚΚΕ Γιάννη Ζέβγου (Ταλαγάνη). Μέλος του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ και εθνοσύμβουλος της ΠΕΕΑ, ο Ζέβγος ήταν ένας από τους έξι υπουργούς του ΕΑΜ στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου. Στις ημερολογιακές του καταγραφές παρακολουθούμε την πορεία του από την άφιξή του στο Κάιρο στις 31 Αυγούστου 1944 και την ορκωμοσία του ως υπουργού Γεωργίας (2 Σεπτεμβρίου) μέχρι την εγκατάσταση της κυβέρνησης Παπανδρέου στην Αθήνα (18 Οκτωβρίου).

Διαταγή του ΕΛΑΣ της 3ης Νοεμβρίου 1944 που καλεί τις μονάδες του να συνδράμουν τις βρετανικές δυνάμεις βάσει της Συμφωνίας της Καζέρτας

Τα γραπτά του καταγράφουν τα διλήμματα της πολιτικής του ΚΚΕ, τις αντιθέσεις στους κόλπους του ΕΑΜ και τις βρετανικές πιέσεις στο κρίσιμο διάστημα πριν από την Απελευθέρωση. Αναδεικνύεται η έντονη αντίθεση του ΕΑΜ με τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα (Λαϊκούς – Φιλελεύθερους) ως προς την αντιμετώπιση των Ταγμάτων Ασφαλείας, οι προσπάθειες Παπανδρέου και Βρετανών να δεσμεύσουν το ΕΑΜ ως προς το ζήτημα της εξουσίας, η μέριμνα του ΕΑΜ για τους κλεισμένους στα σύρματα οπλίτες του κινήματος των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων στη Μέση Ανατολή καθώς και οι προετοιμασίες για την αποστολή επισιτιστικής βοήθειας στη χώρα –επί πιστώσει (sic!)– αμέσως μετά την Απελευθέρωση.

■ 31 Αυγούστου. Το βράδυ φτάνουμε στο Κάιρο. Κανένας δεν περιμένει στο αεροδρόμιο. Έρχεται ο Μάθιους [ταγματάρχης Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής, διερμηνέας μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και των Βρετανών]. Μας πάνε σε δικό τους σπίτι. Ο Μιλτιάδης [Πορφυρογέννης, ΕΑΜ/ΚΚΕ, υπουργός Εργασίας] και ο Ηλίας [Τσιριμώκος, ΕΑΜ, υπουργός Εθνικής Οικονομίας] πάνε στον Πρόεδρο [της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, Γ. Παπανδρέου].

■ 2 Σεπτέμβρη. Έχουμε 2ωρη συνέντευξη με Παπανδρέου. Βασικά συμφωνούμε. Ορκιζόμαστε το μεσημέρι. Το βράδυ βλέπω Ματσ., Αθανασιάδη [ΕΑΣ-Εθνικός Απελευθερωτικός Σύνδεσμος, Κάιρο), Β. Νεφελούδη [ΚΚΕ, Επιτροπή Συντονισμού Αγώνα Μ. Ανατολής] και Σαλά [ΚΚΕ, γενικός γραμματέας Κεντρικού Γραφείου Αντιφασιστικών Οργανώσεων Μέσης Ανατολής]. Δεν έχουμε νιώσει ακόμα το έγκλημα της εξέγερσης [στάση του Βασιλικού Ελληνικού Στρατού Μέσης Ανατολής τον Απρίλιο 1944 η οποία κατεπνίγη από τους Βρετανούς].

■ 3 Σεπτέμβρη. Βλέπω Λήπερ [Reginald Leeper, Βρετανός πρεσβευτής στην ελληνική κυβέρνηση Καΐρου] Θέλει να μ’ αναγκάσει να δεχθώ αναντίρρητη μετάβαση κυβέρνησης στην Ιταλία. Μια κουβέντα μιας ωρας, φαίνεται σαν καλόβολος αφέντης σε δύστροπο κολλήγο. Το πρωί έκτακτο Υπουργικό Συμβούλιο για αποδοχή όρων ανακωχής με Βουλγαρία δίχως τροποποιήσεις για αποφυγή καθυστέρησης. Ο Θεοτόκης [Λαϊκός, υπουργός Επισιτισμού] παρισταίνει τον υπερπατριώτη. Την άλλη μέρα υποβάλλει παραίτηση δήθεν για αυτό. Πραγματικά για την είσοδό μας στην κυβέρνηση. Κάνουμε έντονη κριτική στις τροποποιήσεις για ευθύνη βουλγαρικού λαού, για κατοχή βουλγαρικών εδαφών, για ανάγκη επιβολής δημοκρατικών ελευθεριών στη Βουλγαρία [η Βουλγαρία έχει συνθηκολογήσει στις 8 Σεπτεμβρίου με την είσοδο του βουλγαρικού στρατού]

■ 4 Σεπτέμβρη. Υπουργικό Συμβούλιο πολύωρο για γραμμή Κυβέρνησης. Ο Παπανδρέου διαβάζει σύμφωνο Λιβάνου. Στέκεται στην αποκήρυξη ταγμάτων. Εισηγείται ικανοποιητικά αποκήρυξή τους και καταδίκη τους. Στέκεται στην αυτοδικία και σε δικαίωμα Κυβέρνησης για κολασμό και διατήρηση τάξης. Ζητά πειθαρχία όλων των οργανώσεων. Ο Σβώλος [ΕΑΜ, υπουργός Οικονομικών, πρόεδρος ΠΕΑΕΑ] εξ ονόματος όλων μας κάνει επιφύλαξη για σημασία όρκου με την έννοια ότι θα γίνει δημοψήφισμα που θα καθορίσει την επάνοδο ή όχι. Επίσης αναφέρεται στο τηλεγράφημα Βενιζέλου – Ρέντη – Μυλωνά [Φιλελεύθεροι, έως τις 30.8.1944 υπουργοί της κυβέρνησης Παπανδρέου], το σχετικό με την επέμβαση Αγγλίας για Παπανδρέου και δηλώνει ότι αυτή η επέμβαση δε μπορεί να αποτελέσει προηγούμενο. Παπανδρέου διαμαρτύρεται ότι δε μένει πρωθυπουργός χάρη σε επέμβαση.

Τα υπομνήματα που αντάλλαξαν ο ΕΛΑΣ με τις βρετανικές και ελληνικές κυβερνητικές δυνάμεις κατά τα Δεκεμβριανά (αριστερά). Η παράθεση της Συμφωνίας της Καζέρτας του Σεπτεμβρίου του 1944 (δεξιά)

Ο Πορφυρογέννης σα γραμματέας του ΕΑΜ εκθέτει θέση μας για προδότες. Μιλούν διαδοχικά όλοι. Χέλμης [Λαϊκός, υπουργός Σιδηροδρόμων και Αυτοκινήτων] ζητάει να προστατευτούν άνθρωποι Ταγμάτων. Επιμένει στην εξασφάλισή τους. Τον υποστηρίζουν Λόντος [Λαϊκός, υπουργός Προνοίας και Κρατικής Αντιλήψεως] και Τσακόπουλος [Λαϊκός, υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου]. Ζέβγος εκθέτει εθνική πολιτική ΚΚ και για ενότητα. Τονίζει ανάγκη ηθικού εξαγνισμού.

Εξηγεί ζήτημα αυτοδικίας σαν άμυνα του αγώνα και βεβαιώνει πειθαρχία λαού. Σχετικά με το ζήτημα μεταφοράς κυβέρνησης, Ο Παπανδρέου δηλώνει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα μεταφοράς ή όχι. Πρόκειται για παρμένη απόφαση και έχουν γίνει όλες οι ετοιμασίες χάρις, σ’ επιμονή Άγγλων. Θα ακολουθήσουν υπηρεσίες διεθνείς, οικονομικές, κλπ. Διαμαρτυρόμεθα για αυτήν την απόφαση. Ζητάμε αναβολή μεταφοράς που είναι ορισμένη για τη τετάρτη Σεπτεμβρίου. Οι Άγγλοι μας δίνουν 24ωρη αναβολή.

■ 6 Σεπτέμβρη. Μπαίνει πρόβλημα ΠΕΕΑ [Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης – «Κυβέρνηση Βουνού»] απ’ αφορμή δημοσίευση σχετική. Σε Υπουργικό Συμβούλιο ο Παπανδρέου εισηγείται το διάγγελμα της κυβέρνησης. Δεν είναι ικανοποιητικό πλέρια. Δεν κατονομάζει ειδική ασφάλεια. Μιλάει υπερβολικά για συγκράτηση λαού και χαρακτηρίζει εχθρούς του λαού τους εκδικούμενους.

Δε μνημονεύει θύματα αγώνα. Ξεχωρίζει εμφύλιο πόλεμο. Ζητάμε ορισμένες τροποποιήσεις και αλλαγές. Ο Λόντος επιμένει πως δεν υπάρχουν προδότες. Τροποποιείται το κείμενο ιδίως στο σημείο πως όλες οι με οποιοδήποτε όνομα οργανώσεις συνεργάζονται με τον καταχτητή. Επιμένουμε σε ολόπλευρη καμπάνια με όλα τα μέσα. Ύστερα από Συμφωνία με Παπανδρέου ο Πορφυρογέννης με Τσάτσο [Φιλελεύθερος, υπουργός Δικαιοσύνης] ανέλαβαν να ετοιμάσουμε απόφαση για απόλυση άμεση κρατουμένων Αιγύπτου. Το απόγευμα επισκεπτόμαστε Σοβιετική Πρεσβεία. Υπάρχει μονάχα ο γραμματέας. Τη νύχτα φεύγουμε και φτάνουμε το απόγευμα της 7 Σεπτέμβρη στη Νεάπολη. Το Αμερικανικό φρουραρχείο αγνοεί την ιδιότητά μας και ύστερα από ημίωρο χάζεμα, μας δίνουν αυτοκίνητο και μας μεταφέρει στην πόλη Κάζα ντι Τιρένα. Κανένας δε μας δέχεται σαν Κυβέρνηση.

■ 7 Σεπτέμβρη. Ο Παπανδρέου και ο Σβώλος γίνονται δεχτοί από τον Ουίλσωνα [Henry Maitland Wilson, ανώτερος διοικητής Συμμαχικών Δυνάμεων Μεσογείου] Τους μιλάει,........

© Documento