Lûgat-ı Garîbe / Çim-Hı (çeviri 1)

Ahit külliyâtındaki tek argo sayılabilecek olan «damn» (lânet) sözcüğü ile başlayıp İngiliz lügat yazarı Francis Grose'un crummy (şişman), hobby horse (sürekli bir saplantı) ve benzerî ifâdelerle dolu kentsel ve kırsal yaşamın renkli kelime dağarcığını yakaladığı A Classical Dictionary of the Vulgar Tongue (Avam Dilinin Klasik Sözlüğü) eserinin neşr olunmasına giden zaman diliminde, Fransızca'da da aynı mânâyı taşıyan argot sözcüğü, literatürde Yeni Osmanlıca dediğimiz –yâni 1839 Tanzimat Fermânı'ndan 1908'e değin süren edebî hayâtın hareketli olduğu– döneme tesâdüf ederek Türkçe literatüre “özel dil” anlamıyla dâhil olur.

Herhangi bir meslek erbâbının veyâ bir topluluğun başkaları tarafından anlaşılmamayı arzû ederek yarattığı, kendine mahsûs nitelikleri, yasakları, espiri anlayışı ve hattâ sırları olan argo, Osmanlı entelektüelleri tarafından lisân-ı erâzîl (rezillerin dili) ve lisân-ı hezele (âdîlerin dili) gibi eğlenceli sözcüklerle kavramlaştırılır.

Her ne kadar yeni bir kelime olarak addedilse de argo, mâzîsi, Orta Türkçe devrinin mühim eserlerinden Kaşgarlı Mahmud kaleme aldığı Divanü Lûgat-it-Türk'ün söz varlığına uzanır. Klasik Osmanlıca devrinde nâm-ı kıymet Divan şâiri Deli Birâder'in Kitâb-ı Dâfi-ü'l-Gumûm'u, Sürûrî'nin Hezliyyât'ı, –avam dili kullandığı ve devrin argosunda kaba mânâsını taşıdığı için “Türk” lakabı verilen– Gâlip Paşa'nın, yâni bir nevî “Türk” Gâlib'in Mutâyebât-ı Türkiyye eseri, argo, kaba argo veyâhût müstehcen tâbir edilen sözcüklerin kullanımı açısından hâyli zengin kaynaklardan bazıları.

Aşağıda sâdeleştirme yapmadan olduğu gibi Latinize ederek sizlerle çevirisini paylaştığım arşivimdeki Fikri Efendi'nin Lûgat-ı Garîbe'si –yâhût bugünün Türkçe'siyle Bir Garip Sözlüğü– az evvelki paragrafta misâllerini verdiğim eserlerin yanında kibar, özenle seçilmiş kelimelerin yer aldığı, hattâ –yazarının İfâdeʾ-i Mahsûsa'da altını çizdiği gibi– âdâb-ı ʿumûmîyyeye muhâlif olmıyan, yâni “genel ahlâk kurallarına aykırı bulunmayan” terimleriyle bir çeşit otosansür izleri de taşıyan mütevâzı bir çalışma.

Fikri Efendi'nin Lûgat-ı Garîbe'si daha evvel Prof. Dr. Emine Gürsoy Naskali ve Prof. Dr. Erdal Şahin'in editörlüğünde hazırlanan “Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler” eserinin 87 ila 100'üncü sayfa aralığında Mehmet Aydın tarafından bir giriş yazısıyla beraber sadeleştirilmiş çevirisiyle yer verilmiş ve KaKitap tarafından Şubat 2017'de basılmıştır. Bunun yanı sıra Didem Dolanbay tarafından derlenerek Gram Yayınlarından 2019'da basılan Lugat-ı Garibe: Türkçenin İlk Argo Sözlüğü adlı çalışma, hususi olarak Fikri Efendi'nin eserini ele alır.

dikGAZETE platformunda dikkatinize........

© Dikgazete.com