-Süyün Bike’nin Kazan'dan sürgün edilişi. (Çizer: Firinat Halikov)

Kırım Hanlığı ve Kazan Hanlığı Altın Orda Devleti’nin dağılmasından sonra oluşan devletlerdir. En uzun süre yaşayan Kırım Hanlığı olup var olduğu dönem boyunca Kazan Hanlığı ile ilişkiler kurmuştur.

Kazan ile Kırım arasındaki ilişkilerin başlangıcını teşkil eden bir evlilik olmuştur. Bu evlilik Kırım Hanı Mengli Giray ile Kazan hanları Halil ve İbrahim’in dul eşi Nur Sultan Bike arasında gerçekleşmişti. Nur Sultan Bike, Mangıt boyunun lideri olan Temir Bey’in kızı idi. O, XV. yüzyılın 70’li ve 90’lı yılları arasında Uluğ Orda’nın idaresinde etkin bir rol oynuyordu. Bu evlilik sayesinde Mengli Giray Han onunla ilişkilerini düzeltme imkânı buldu.[1] Ayrıca, Nur Sultan Bike’nin ikinci kocası İbrahim Han’dan olan Muhammed Emin ve Abdüllatif adında iki oğlu vardı ki bu ikisi de Kazan tahtına oturacaktı.

Kırım Hanlığı ile Kazan Hanlığı arasındaki ilişkiler 1486 yılında başlayıp 1552 yılına kadar devam etti. Bu süre içerisinde yaklaşık 30 yıl Kırım, Kazan Hanlığı üzerinde hâkimiyet kurdu. 1521 ile 1551 yılları arasında Kazan Hanlığı Giray Hanedanı’na mensup üç han tarafından (Sahib Giray 1521-1524, Safa Giray 1524- 1531/1535-1546/1546-1549, Ötemiş Giray 1549-1551) idare edildi. Kazan Hanlığı üzerindeki Kırım hâkimiyeti 1552 yılında sonra erdi. Kırım hanları bunu uzun süre kabul etmediler ve Moskova ile mücadeleye giriştiler. Ancak Kırım hanları bu mücadelede başarılı olamadılar ve 1594 yılında Kazan Hanlığı üzerindeki Moskova hâkimiyetini tanımak zorunda kaldılar.[2]

Sahib Giray’ın Kazan tahtına geçmesi, Moskova tarafından Kazan Hanlığı’na atanan Can Ali’den halkın memnun olmamasından kaynaklanıyordu. Bu etkenler Kazanlıları yeni bir han arayışına sevk etti. Yeni hanlarını bulmak maksadıyla da Kırım’a gizlice bir elçilik heyeti gönderdiler ve Mengli Giray Han’ın oğlu Sahib Giray’ın Kazan’a han olarak gönderilmesini talep ettiler.[3] Mehmed Giray Han’ın 1521 yılında Kanuni Sultan Süleyman’a gönderdiği mektupta belirttiğine göre bu meseleyi görüşmek üzere Kırım’a gelen Kazan elçilik heyeti 15 kişiden oluşmaktaydı.[4] Yapılan bu görüşmeler Kazan Hanlığı’nda meydana gelen bir devrim ile sona erdi. Sahib Giray Han yanında bulunan 300 kişilik bir birlik ile Kazan’a hareket etti ve 1521 senesinin Nisan ayında Kazan’a ulaşarak idareyi eline aldı.[5] Bu dönem Moskova’ya karşı iki Hanlığın başarılı olmasını sağladı. Hatta bu dönemde diğer iki Hanlık da kısa süre Giray yönetimine girdi.

Ancak, Kırım’da baş gösteren kargaşa Sahip Giray’ın Kazan tahtına yeğeni Safa Giray’ı bırakarak Kırım’a gitmesine neden oldu. Safa Giray bu esnada 13 yaşında idi. Kırım Hanlığı’nın mevcut durumu Moskova ile Kazan arasındaki ilişkileri de etkilemekteydi. Moskova, Kırım Hanlığı’nın herhangi bir tehdit oluşturmaması nedeniyle Kazan üzerine rahatça hareket etme imkânı buluyordu. 10 Temmuz 1530 tarihinde Moskova birlikleri yeniden Kazan surları önüne geldiler. Kaynaklara göre yapılan savaşta Moskova birlikleri üstün geldi.[6] Kazan elçilik heyeti Moskova’ya giderek barış görüşmelerine başladı ve Safa Giray’ın, III. Vasiliy’in “oğlu ve kardeşi” olduğunu belirten bir antlaşma yapıldı. Ancak Safa Giray Han bu antlaşmayı kabul etmedi.[7] Safa Giray Han’ın aksine Moskova’da bulunan Kazanlı beyler III. Vasiliy ile anlaşmaktan yanaydılar. Zira hanlığın idaresinde Kırımlı ve Nogayların söz sahibi olmalarından hoşnut değillerdi.[8] Bunun üzerine beyler, Safa Giray’ı tahttan indirip yerine Şah Ali’nin han olmasını teklif ettiler. J. Pelenski’nin belirttiğine göre bu öneriyi yapanlar Kazan’ın üst tabakasını oluşturan kesimdi. Safa Giray’ın taraftarları ise Kırımlılar ve Nogaylar ile birlikte Kazan halkının alt tabakasından oluşmaktaydı. Kazanlı beyler planlarını başarıyla uyguladılar ve kısa sürede Kazan halkını Gevherşad Bike etrafında toplayıp 1531 yılında Safa Giray’ı tahttan indirdiler. Ancak toplumun her kesimi tarafından nefret edilen Şah Ali yerine onun kardeşi Can Ali’yi han olarak kabul ettiler. Safa Giray Han ise Kazan tahtından uzaklaştırıldıktan sonra Kırım’a gitti.[9]

Bundan sonrası Sahip Giray’ın Kanuni tarafından Kırım tahtına oturtulması, Moskova’da meydana gelen idari boşluk sonucunda Safa Giray’ın yeniden Kazan tahtına davet edilmesi dengeleri bir anda lehe çevirecektir. Safa Giray’ın Kazan’daki ikinci hanlık dönemi 1546 yılının Ocak ayına kadar sürdü. En nihayetinde Safa Giray üçüncü ve son kez han olacaktır (1546-1549). Mart 1549 tarihinde Kazan Hanı Safa Giray öldü. Kazan halkı, Kırımlılar ile birlikte Safa Giray’ın iki yaşındaki oğlu Ötemiş Giray’ı han yaptılar. Ardından ise yeni bir hanın gönderilmesi için Kırım Hanı Sahib Giray’a elçiler gönderdiler. Bu gelişme de Kazanlıların, Giray Hanedanı hâkimiyeti altında kalmak istediklerini gösteriyordu.

Bu noktada asıl konumuza geçebiliriz. Kırım ve Kazan Hanlıklarını yakınlaştıran ikinci ve hüzünlü bir evlilik. Bu evlilik Safa Giray ile Süyün Bike arasında gerçekleşmiştir.

Nogay mirzası Yusuf’un kızı olan Süyün Bike kaderin cilvesi ile üç Kazan hanına ardı arkasına eş olmuştur. Güzelliği dillere destan olan Süyün Bike ayrıca yüksek bir karaktere ve milli şuura da malikti. Babasından aldığı terbiye ve ikinci kocası Safagerey Han’ın tesiri ile Rus düşmanı olarak tanınmıştı.[10] Buna ilaveten ilk eşi olan Can Ali, Rus tesirindeyken Süyün Bike, eşini bundan kurtarmaya çalışmıştır.

Süyün Bike ilk olarak Kasım sülalesinden olan ancak Kazan Hanı olan Can Ali ile evlendi. Esasında Süyün Bike, Can Ali Han’ı hiç sevmemiştir. Süyün Bike’nin Can Ali Han’dan hoşlanmadığı hatta nefret ettiği, dönemin Rus diplomatik belgelerinde de kayıtlıdır.[11] Ayrıca........

© Dikgazete.com