Yıkılmasından sonra Altın Orda’nın yerini “alt-Hanlıklar” almıştır: Kırım Hanlığı, Kazan Hanlığı, Astrahan Hanlığı, Kasım Hanlığı, Sibir (Sibirya) Hanlığı.

Altın Orda’nın yerini alan Hanlıklar da genel anlamda Altın Orda’nın idari yapılanmasını devam ettirmiştir. “Kabile Aristokrasisi” olarak adlandırılabilecek söz konusu yapıyı kısaca ele almak gerekmektedir.

Altın Orda Devleti içinde sivrilip diğer devlet adamlarından ve hatta Altın Orda hanlarından daha güçlü bir konuma yükselen devlet adamları olmuştur. Bu devlet adamları, Altın Orda-Rus ilişkilerini doğrudan kontrol altında tutma ve etkileme bulmuşlardır. Bu devlet adamlarından ilki Cuci Hanın torunu Emir Nogay’dır. Başlarda ordu komutanı olarak görev yapsa da zamanla gücü o denli artmıştır ki Altın Orda hanını tahta çıkarıp indirecek kadar güç sahibi olmuştur. Ardından Bulkak devrinde ortaya çıkan Kiyat kabilesinden Emir Mamay ise Canıbek Hanın damadı oluyordu. Emir Mamay da tıpkı Emir Nogay gibi bir yükseliş yaşayıp o da Altın Orda tahtına tayin edebilecek duruma gelmiştir. Emir Mamay, Altın Orda Devleti-Rus Knezlikleri açısından büyük önem arz eden meşhur Kulikovskaya Savaşında da Altın Orda Devletinin ordu komutanı olarak bu tarihi muharebenin baş kahramanlarından birisiydi. Son devlet adamı ise Mangıt kabilesinden Emir Edigey’dir.[1]

Emir Edige de diğer mirzalar gibi asker ve tümen komutanı idi. O da Altın Orda hanlarını tahta çıkarıp indirmeye muvaffak olmuştur. Altın Orda Devleti yönetimindeki kukla hanlar ve o kuklaları oynatan bu üç mirza, zamanla Rus Knezliklerinin itaatsizliklerinin ve bağımsızlık emellerinin tek müsebbibi olacaktır.[2]

Altın Orda Hanlığı’nın siyasi oluşumu ve devlet teşkilatlanması göçebe-bozkır kültürü üzerinde şekillenmiş, Cengiz Han’dan gelen Moğol ananelerine dayanmaktadır. Gücünü kabile aristokrasisinden alan söz konusu kültür, hanlığın sükûtundan sonra bakayalarında da varlığını devam ettirmiştir. Kırım Hanlığı’nda Karaçi Beyleri olarak adlandırılan aristokrat kabile beyleri, sosyal, ekonomik, siyasi ve askeri güçleri ile yönetimde söz sahibi olan liderlerdir. Sayıları zaman zaman değişse de 4 karaçi beyi olarak ifade edilen Şirin, Barın, Mangıt, Kıpçak uruğlardan Şirinler, genelde ilk sırada olmayı başarmışlardır. Şirin kabilesinin başında, gücünü Altın Orda Han’ı Toktamış döneminde tesis eden Emir Rektemür ve onun soyundan gelen oğulları bulunmaktadır. Şirin beyleri ve mirzaları 18.yy’ın sonuna kadar Kırım yönetiminde söz sahibi olmuşlardır.[3]

Karaçu Beyleri; Karaçuların yönetimini elinde tutan böylece kontrollerindeki askeri ve ekonomik güçle, siyasi güce ortak olan, yönetimde söz sahibi olan bozkır aristokrasisinin beyleridir.[4] XV. yüzyılın ortalarında........

© Dikgazete.com