“İstanbul Büyükşehir Belediyesi odaklı soruşturmalara karşı başlayan protestolar nedeniyle tutuklanan öğrencilerden bazıları, ‘Kantin kapalı, cezaevinde temel ihtiyaçlarımızı karşılayamıyoruz’ dedi.”

Bu cümledeki ‘nedeniyle’ kelimesi hakkında acaba neler düşünüyorsunuz?

Ben pek iyi şeyler düşünmüyorum. Tam da orada ‘nedeniyle’ denmesi öğrencilerin tutuklanmasını meşrulaştırır, bu sert olduysa şöyle diyelim: meşrulaştırıcı bir etki yaratır.

Neden?

Bir soru cümlesi, kelimesi olarak ‘neden’ her zaman makbuldür, her zaman sorulmalıdır, hatta el üstünde tutulmalıdır, ama bir cevap olarak çok dikkatli kullanılması gerekir. ‘Neden’ sıkı bir nedensellik bağı kurar:

“Yüzbinlerce insan deprem nedeniyle değil, denetimsizlik ve açgözlülük nedeniyle öldü.”

“Madencilik nedeniyle tarım alanlarımız yokediliyor.”

“ABD’nin ve güçlü Avrupa ülkelerinin desteği nedeniyle İsrail Gazze’deki soykırımını sürdürüyor.”

‘Nedeniyle’ olumsuzlukla yüklüdür, suçlayıcıdır, ‘yüzünden’ demektir, nitekim Kubbealtı Lugatı da karşılık olarak ‘yüzünden’i veriyor. Yukardaki üç cümlede de ‘nedeniyle’ yerine ‘yüzünden’ deseniz de olur.

Peki yazının başında alıntıladığım cümlede ‘nedeniyle’ yerine ne denebilirdi?

‘Sebebiyle’yi geçelim, ‘nedeniyle’nin eskisi o.

“… protestolara katıldıkları için tutuklanan öğrenciler…”

‘Nedeniyle’den iyi bence ama yeterince iyi yine değil. Yine tutuklamalara meşruiyet sağlayacak, tutuklamalara hafifletici sebep sağlayacak bir anlam, bir ton var ‘için’de.

“… protestolara katılmaları dolayısıyla tutuklanan öğrenciler…”

‘Dolayısıyla’ biraz daha kabul edilebilir, daha masum, ama kimi durumlarda masumluk suç ortaklığı demektir, öğrencilerin tutuklanmasında olduğu gibi.

“… protestolara katılmalarından ötürü tutuklanan öğrenciler…”

‘Ötürü’ masum da değildir; ‘nedeniyle’........

© Diken