*İbrahim Çallı

20 Mayıs 1928 günü Afgan Kralı Amanullah Han Ankara’ya resmi bir ziyarette bulunur. Amanullah Han, devlet başkanı olarak Türkiye Cumhuriyeti’ni ziyaret eden ilk isimdir. Afgan Kral, seyahatinde Ankara’dan ve Gazi’nin devrimlerden son derece etkilenir. Ailesiyle birlikte Hipodrom ve Orman Çiftliği gibi özel yerlere ve de bir sergiye götürülür. 25 Mayıs Cuma günü gezdiği bu sergide beğendiği yirmi kadar tabloyu satın alır. Resimleri Afganistan’da sergileyeceğini belirtir, örnek teşkil etmesini diler. Bunlardan biri de eşi Kraliçe Süreyya’nın beğendiği Güzin (Duran) Hanım’ın “Krizantem” adlı eseridir.

Amanullah Han’ın beğendiği üç tablo öne çıkar. Bunlar, Hamdullah Suphi Bey’in 1923 senesinde İstanbul’daki Galatasaray Sergisi’nden Gazi Hazretleri için aldığı tablolardır. Üç tablodan birincisi Namık İsmail’in “Harman”, diğeri Sami Yetik’in “Kağnı” ve üçüncüsü ise İbrahim Çallı’nın “Fecir” tablosudur. Diğerlerinin aksine Çallı’nın Fecir’i “nü” bir çalışmadır.

Ankara’dan ayrılmadan önce Afgan Kral’ın satın aldığı ya da hediye edilecek olan tabloların paketlenmesi gerekir. Gazi, dönemin Millî Eğitim Bakanlığı Özel Kalem Müdürü Faik Reşit Unat’ı yanına çağırarak uyarıda bulunur. Faik Bey şöyle anlatır o günü: “Gazi dedi ki, Amanullah Han tabloları memleketine götürecek ama Afganistan’ın daha bu gibi resimlere tahammülü yoktur. Bir resim yüzünden ihtilal çıkabilir, tahtından olabilir. Sen o resim var ya, anladın değil mi? O resmi al, çerçevesinden çıkar, yalnız çerçeveyi sandığa koy. Afganistan’a gittiği zaman unutulmuş gibi olsun. Böylece Fecir tablosu Türkiye’de kalır, çerçevesi Afganistan’a gider.”

Gazi’nin “o resim” diye tabir ettiği, bir kralı tahtından edecek olan tehlikeli tablo İbrahim Çallı’nın “Fecir” tablosudur.

Amanullah Han, 27 Mayıs günü Ankara’dan ayrılarak memleketine döner. Gazi’nin yaptığı devrimleri ülkesinde uygulamak ister fakat halk ayaklanır ve Şubat 1930’da Türkiye’ye sığınır.

*Amanullah Han, eşi Süreyya ve Gazi Hazretleri

Seneler geçer ve geliriz günümüze… Birkaç gün önce Ankara’da Çağdaş Sanatlar Merkezi’ndeki Çallı sergisindeydik. Gözüm hemen “Fecir” tablosunu aradı. Göremedim. Çallı, o resmi yaparken bir Rus kızını model olarak kullanmıştır. ÇSM’deki sergide “nü” tablolardaki kızların Ruslara çok benzediğini fark ettim. Belki de “Fecir” tablosu bu sergide yer alan “Nü” adlı tablolardan biriydi.........

© Cumhuriyet