Ortadoğu’da güç dengeleri son yılların en büyük kırılmalarından birini yaşıyor.

Esad rejiminin devrilmesi, İsrail’in bölgesel müdahaleleri, İran’ın gerilemesi ve Rusya’nın zayıflaması Suriye’de yeni bir siyasal düzenin kapısını araladı. Washington’dan Ankara’ya, Tel Aviv’den Moskova’ya uzanan eksende yeniden kurulan ittifaklar, Suriyeli Kürtlerin statüsünü de doğrudan etkileyen bir denklem yaratıyor.

Tam da bu dönemde ABD Başkanı Donald Trump’ın 25 Eylül’de AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la yaptığı görüşmede Suriye’deki gelişmeleri “Türkiye’nin zaferi” olarak tanımlaması dikkat çekti.

Peki bu söylemler neyi ifade ediyor? Türkiye, İsrail ve Kürtler arasında yeniden tanımlanan ilişkilerin geleceği nasıl şekillenecek?

Akademisyen ve Halkların Demokratik Partisi (HDP) eski Milletvekili Hişyar Özsoy ile konuştuk.

Trump-Erdoğan görüşmesinde Trump’ın Suriye’deki gelişmeleri “Türkiye’nin zaferi” olarak tanımlaması dikkat çekti. Esad rejiminin devrilmesinden sonra da benzer bir söylem kullanılmıştı. Bu söylemin bugünkü bağlamda anlamı nedir?

Bu ifadede iki katmanlı bir anlam olabilir. Birincisi, Suriye bağlamında: Heyet Tahrir eş-Şam öncülüğünde bir rejim değişikliğine gidildiği ve Türkiye’nin uzun yıllar boyunca Esad karşıtı bütün grupları desteklediği gerçeği hatırlatılıyor. Bu çerçevede Erdoğan’ın “İslamcı ajandası” Batı’da güçlü bir algı olarak varlığını sürdürüyor.

İkincisi, geleceğe dönük: Eğer Türkiye İsrail ile belli bir denge kurar ve Trump’ın tabiriyle “makul” bir çizgiye oturursa, Suriye’nin geleceği ve yeniden inşasında Ankara’ya rol verilme ihtimali söz konusu olabilir. Yani Türkiye’nin Suriye’deki yeni düzenin inşasına katkı sağlayacak bir aktör olarak konumlandırılması gündeme geliyor. Bu da doğrudan Türkiye’nin hem İsrail’le hem de Kürtlerle ilişkilerinde “ne kadar makul” davranacağına bağlı görünüyor.

Görüşme sonrası açıklama yapan ABD’nin Ankara Büyükelçisi Tom Barrack, Şam yönetimi ve Suriye Demokratik Güçleri (SDG) anlaşmasına atıfta bulunarak yıl sonuna kadar somut gelişme görülmesinden umutlu olduğunu kaydetti. Siz bu yaklaşımı nasıl değerlendiriyorsunuz?

Tom Barrack göreve gelir gelmez Suriye’de hızlı sonuç almak isteyen, merkeziyetçi ve güçlü bir Şam vizyonunu öne çıkaran bir yaklaşım sergiledi. Bu yaklaşımda “her yolun Şam’dan geçtiği” bir düzen kurgulanıyor, Kürtler dahil tüm aktörlerin yeni rejime bir an önce biat etmesi bekleniyordu. Ancak bu tavır hem sahada ciddi itirazlarla karşılaştı hem de Washington’da ve uluslararası kamuoyunda yoğun tartışmalara yol açtı. Ardından Süveyde’de Dürzîlere yönelik katliamların yaşanması, rejim açısından da yeni bir dönemi başlattı. Bu gelişmeden sonra Barrack’ın da söyleminde bir yumuşama görüldü; Suriye meselesini aceleyle “bitirmek” isteyen üstenci yaklaşımından, Suriye’nin karmaşık ve çoğul yapısıyla uyumsuz, tepeden inmeci çerçeveden kısmen geri adım attı.

Barrack’ın ilk aşamada ortaya koyduğu model ciddi direnç görünce, daha desantralize ve ademi-merkeziyetçi bir modele yöneldiği anlaşılıyor. Bu ikinci yaklaşım, tam bir çözüm sunmasa da farklı kültür ve kimliklerin bir arada yaşayabileceği bir çerçeveye işaret ediyor. Burada dikkat çekici olan, söz konusu modelin aslında SDG ile Şam arasında uzun süredir devam eden müzakerelere dayanmasıdır. Görünen o ki, taraflar bazı başlıklarda anlaşmaya varıyor, bazı konularda ise ciddi farklılıklar sürüyor. Şu an yürütülen diplomatik müzakereler, bu farklılıkları olabildiğince daraltmaya, yani bir tür “orta yol” bulmaya yönelik. Bu bağlamda özellikle askeri entegrasyon meselesi öne çıkıyor. Tarafların hepsi prensipte “Suriye tek bir ülke kalacak, SDG de bu yapıya entegre olacak” konusunda uzlaşmış durumda. Ancak entegrasyonun detayları kritik: SDG’nin Suriye ordusuna nasıl katılacağı, bu entegrasyonun sadece askeri mi kalacağı, yoksa idari ve siyasi düzeyde özerklik getirip getirmeyeceği, Kürtlerin gelecekteki statülerinin Anayasa’da nasıl tanımlanacağı iç içe geçmiş en önemli başlıklar.

Öte yandan, Türkiye’nin SDG’yi “PKK’nin uzantısı” olarak tanımlaması ile ABD’nin SDG’yi yeni Suriye yönetiminin bir parçası olarak görmek istemesi güncel bir gündem oluşturuyor. Yıl sonu yaklaşırken AKP-MHP kurmaylarının söylemlerini sertleştirmesi ve olası operasyon sinyalleri de sürece ek bir başlık olarak öne çıkıyor. Bunu nasıl yorumlarsınız?

Her şeyden önce, bu süreçte kullanılan söylemlerin belirgin bir popülist yanı bulunuyor. Klasikleşmiş klişeler üzerinden yürütülen dış ve iç politika dili, SDG’yi kriminalize etmeye, yani gayrimeşru ve tehditkâr bir aktör gibi sunmaya devam ediyor. Bu da kamuoyunda baskı ve meşruiyet üretme amacına hizmet ediyor. Öte yandan, basına sızan haberlerden anlaşıldığı kadarıyla, görünürdeki bu sert söylemin arkasında daha pragmatik temaslar da var. Türkiye ile hem SDG hem de Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi arasında çeşitli düzeylerde görüşmelerin gerçekleştiğine dair bilgiler gündeme geliyor. Yani kamuoyu önünde kriminalize edici, popülist bir retorik hâkimken, perde arkasında daha temkinli ve yapıcı bir diyalog kanalı işletiliyor.

Ortada görmezden gelinemeyecek büyük bir realite var: Türkiye–Suriye sınırının iki tarafında iç içe geçmiş, tarihsel, toplumsal ve siyasal boyutları olan bir Kürt meselesi söz konusu. Bu bağlamda hâlâ “PKK uzantısı” gibi güvenlikçi söylemler, esasen çözüm değil çatışma mantığını yeniden üretiyor. On yıllardır “terörle mücadele” adı altında kullanılan bu klişe dil, bugünün koşullarında siyaseten de sosyolojik olarak da anlamını yitiriyor. Çünkü bugün gelinen noktada hem Türkiye’de hem de Suriye’de Kürtlerle doğrudan müzakereler yürütülüyor. Bu müzakerelerde yalnızca silahların bırakılması değil, siyasal sürece katılım, hatta örgütsel fesih gibi tarihsel öneme sahip gündemler var. Böyle bir ciddi süreç işletilirken hâlâ kriminalize eden bir dil kullanılması, sürecin mantığıyla çelişiyor.

Somut olarak, Türkiye ile Rojava/SDG arasında istihbari, siyasi ve askeri düzeylerde temasların gerçekleştiğine dair işaretler var. Basına yansıyan haberler, bazı ön anlaşmaların sağlandığını gösteriyor. İlham Ahmed’in son açıklamalarında da buna dair emareler mevcut. Eğer Ahmed’in ifade ettiği gibi Nusaybin Sınır Kapısı açılırsa, ki açılması lazım, bu yalnızca pratik bir gelişme değil, aynı zamanda son derece güçlü bir sembolik adım olur. O kapının açılması, başka birçok siyasi kapının açılmasına da yol verecek, siyasi çözümün önünü açacaktır. Dolayısıyla, bu noktaya gelinmişken, sürece layık olan şey daha yapıcı, daha uyumlu bir dil kullanmaktır. “Uzantı” gibi sıfatlar artık ne siyaseten, ne sosyolojik açıdan, ne de müzakerelerin ilerlemesine katkı bakımından bir anlam taşıyor.

Siz de işaret ettiniz. İlham Ahmed’in açıkladığı üzere, Şam yönetiminin Mazlum Abdi’ye Savunma Bakanlığı/Genelkurmay Başkanlığı teklifi iletmiş olmasını nasıl okumak gerekir?

SDG’nin geleceği, özellikle Savunma Bakanlığı ve askeri entegrasyon tartışmaları bağlamında en kritik meselelerden biri. 100 bini aşkın silahlı üyesi bulunan bu yapı, yıllardır kendi disiplinine, eğitim sistemine ve komuta zincirine sahip. Dolayısıyla, bu ordunun üyelerinin topluca istifa ederek sıradan erler olarak Suriye ordusuna yazılması gerçekçi değil. Tam da bu yüzden, entegrasyon müzakereleri yürütülüyor.

Buradaki temel tartışma, bireysel atamaların ötesinde, SDG’nin mevcut komuta kademesinin ve askeri yetkililerinin kurumsal düzeyde nasıl entegre edileceğiyle ilgili. Rojava’nın –ve genel olarak Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi’nin– yaklaşımı oldukça net: Mesele, olası bir kabinede kimin bakan, kimin genelkurmay başkanı olacağına indirgenemez. Asıl mesele, yeni anayasada tüm halkların temsilinin nasıl sağlanacağı, toplumsal sözleşmenin nasıl kurulacağı ve özerkliğin hangi çerçevede tanımlanacağıdır. Kürtlerin pozisyonu, dolayısıyla, bu tartışmayı kişisel makam pazarlıkları değil, daha yapısal, kurumsal ve anayasal bir düzeyde ele almaktan yana. Bu yaklaşım, entegrasyonun sadece askeri değil, siyasi ve toplumsal düzeyde de sürdürülebilir olmasını hedefliyor.

Her ne kadar bugüne dek anayasal bir “toplumsal sözleşme” tartışması masada değilse de, bunun kritik önemde olduğu açık. Çünkü ancak böyle bir anayasal çerçeve belirlendikten sonra, ordu dâhil tüm devlet kurumları yeniden yapılandırılabilir. Yani asıl mesele, toplumun hangi sözleşme üzerinden kurulacağıdır. Entegrasyon tartışmasının nihai anlamı da burada yatıyor.

İsrail saldırılarının ardından ABD, İsrail, Türkiye, Rusya ve İran arasında yeniden şekillenen ittifak dengeleri, hem Türkiye’deki hem de Suriye’deki Kürtler için ne ifade ediyor? Değişen dengeler, Kürtleri yeni ittifak arayışlarına yönlendiriyor mu? Örneğin güncel tartışmalardan biri........

© Bianet