Ali Yıldız’ın “Selçuklular yeni şehirler kurup imaret ve vakıflarla sosyal-kurumsal düzeni öncelikle inşa etti; Emevî ve Abbasîlerin yapamadığını bunlarla başardı” şeklindeki hükmü, kronolojiyi ters okumaktır. Anadolu’da gördüğümüz bedesten, kervansaray, pazar–panayır düzeni ve vakıf temelli hayır kurumları, fetihle eşzamanlı sebepler değil; fetihten sonra—özellikle 13. yüzyılda—yerleşen sonuçlardır. “Türkleşme ve İslâmlaşma fetihle bir anda oldu” gibi bir tarihî bakışa katılmadığım gibi, Oğuz Türkçesiyle gelen oymakların önemli bir kısmı medrese aracılığıyla dillerini unutarak kendi milletine yabancılaştı. Bu yabancılaşmaya tepki, 1239 başlayıp 1240 yılında biten Türkmen Babâî ve 1262’deki Ahievran’nın Kırşehir İsyanı’nda görülür: yabaları ve oraklarıyla yabancılaşan devlet gücüne başkaldıran Türk ruhudur bu isyanlar.

Selçuklu siyasal coğrafyası, sıfırdan şehir kurmaktan çok mevcut Bizans/Roma şehirlerini devralma ve dönüştürme üzerine kuruldu. İznik, Konya, Kayseri, Sivas gibi merkezlerin kadim kentsel iskeleti Selçuklu döneminde de sürdü; mimaride eski malzemenin yeniden kullanımıyla bu dönüşüm gerçekleşti. Bu tablo, fetihten hemen sonra “sıfırdan şehir ve sosyal düzen” kurulduğu iddiasını zayıflatır. Selçuklu’nun büyük şehirleri, Roma ve Bizans şehirlerinin devamıdır. Arif Nihat Asya’nın dizeleriyle söylemek gerekirse:
“Sangarius’u Sakarya yapan,
İkonyum’u Konya yapan dille konuşurdum.”

Türklerin kurduğu en büyük şehir, Uygurlar döneminde Karakorum’da kurulmuştur. Semerkant ve Buhara gibi büyük şehirleri ise M.S. 2. yüzyılda Sasani İmparatoru Erdeşir kurmuştur. Selçuklular mevcut merkezleri genişletip han-kervansaray zincirini yaygınlaştırdılar. Bu yaygınlaşma ancak askerî hâkimiyet ve mali kapasite sağlandıktan sonra mümkün olabildi; bu da doğaldır. I. Alâeddin Keykubad devrinde (1220’ler–30’lar) ağ adeta patlama gösterdi: Aksaray Sultan Hanı, Ağzıkara Han, Antalya yakınındaki Kırkgöz Han gibi yapılar, istikrarın ardından gelen bir kamusal yatırım dalgasının ürünüdür. Bu nedenle kervansaray ağı,........

© Antalya Son Haber