İTÜ Emekli Öğretim Üyesi ve Bilim Akademisi Üyesi Prof. Dr. Okan Tüysüz, son dönemde Sındırgı, Gördes ve Simav çevresinde gözlenen sismik hareketliliği ve bu depremlerin olası nedenlerini AA Analiz için kaleme aldı.

***

Depremler yeraltında magmanın veya sıcak suların hareketi, volkanların patlaması, büyük boşlukların çökmesi gibi farklı nedenlerden dolayı oluşsa da büyük ve yıkıcı depremler fayların hareket etmesi (kırılması) ile oluşmaktadır. Fayın kırılması, yerin derinliklerindeki (ülkemiz için genellikle 10-15 kilometre) odak noktasında başlayıp ve çevreye yayılır. Ülkemizdeki faylarda, deprem 6-6.5 büyüklüğünü geçerse, kırılma yüzeye kadar ulaşır ve yüzey kırığı oluşturur. Daha küçük depremlerin enerjisi nispeten düşük olduğundan bunlarda fay kırığı yüzeye ulaşamaz, yeraltında kalır. Bu nedenle, örneğin 4 veya 5 büyüklüğündeki bir deprem için "Diri fay haritasında burada fay yok niçin deprem oluyor?" sorusu konunun yeterince anlaşılmadığını gösterir. Öte yandan, bazı faylar birkaç yüz yılda bir deprem üretirken bazıları binlerce yılda bir deprem üretir. Bu tür depremler genellikle tarihi kayıtlara geçmez ve yüzeyde izleri varsa bile zamanla silinir. Bu tür fayları belirlemek, belirlense dahi aktif (diri) olup olmadıklarını anlamak ancak son derece detaylı araştırmalarla mümkündür.

12 Kasım 1999 depreminde 7,2 büyüklüğündeki depremi oluşturan fay kırığı yüzeye kadar ulaşıp yolun 5 metre kadar kaymasına neden olmuştu.

Magmanın hareketi nedeniyle oluşan depremler o yöredeki mevcut fayları zorlayarak kırılmalarına neden olur, bu da sınırlı bir bölgede deprem fırtınaları yaratır, nadir olarak da volkanların patlaması ile sürerler. Bunun en iyi örneklerden biri 2025'in başlarında gerçekleşen Santorini-Kolombo sismik etkinliğidir. Burada magmanın yeraltından yüzeye birkaç kilometre yaklaşacak şekilde yükselmesi sınırlı bir alanda kısa sürede bazılarının büyüklüğü 5’e varan 25.000’den fazla depremin oluşmasına neden olmuştur.

Bir faya uygulanan gerilme fay bloklarının birbirine sürtünmesini yenecek boyuta geldiğinde fay ani olarak hareket eder ve böylece odaktan çevreye yayılan sismik dalgalar depremin ana şokunu oluştururlar. Bir fay düzlemi üzerindeki pürüzler ana şok ile kırılır, fay blokları fayın türüne göre farklı yönlere kayarlar, ancak deprem etkinliği sona ermez. Blokların sakinleşmesi, fay düzlemi üzerindeki daha küçük........

© Anadolu Ajansı Analiz