Eer in, tarifeler nedeniyle ABD pazarn kaybederse, BRICS lkeleriyle ticaretini derinletirerek bu kayb telafi edebilir. Ancak, BRICS'in ksa vadede dolarn hegemonyasn krmas zor; zira kresel rezervlerin yzde 58'i hala dolar cinsinde. Yani BRICS iin gne hi bu kadar parlak deildi. Ancak ABD dolar da kttan bir kaplan deil.

Do. Dr. Yksel Okak/ Bursa Uluda niversitesi retim yesi

Trump'n 2025'te uygulamaya koyduu yeni gmrk vergileri -tarifeler ya da tariffs (ing)-, kresel ekonomiyi etkisi altna alyor. "nce Amerika" sloganyla ekillenen bu korumac politikalar, yalnzca ABD'nin ticaret ortaklarn deil, kresel rezerv para olan dolarn hegemonyasn, BRICS lkelerinin buna kartln ve Trkiye gibi gelimekte olan ekonomilerin d ticaret dengelerini de derinden etkiliyor. Tebihte hata olmaz derler; delinin biri kuyuya bir ta atyor krk akll karamyor misali dnya ve ekonomisi byk bir krlmann eiinde. Hatta doum sanclar balad bile. Bugne nasl geldik gelin hep birlikte ok ksa anlamaya alalm.

Dolarn hegemonyas

Avrupa, Sanayi Devrimi ve smrgecilik ile elde ettii gc; iki dnya savan da kenardan izleyen ABD'ye kaptrmaya balad dnemlerde kresel ekonomik sistemin lokomotifi olma zelliini yitirmeye balamt. Ksleri bartran ve 'abi' algs oluturan ABD ise sava sonras perian olan lkeleri imar eden roln stlenmiti bile. Bu rol; 1944 Bretton Woods sistemiyle dolara kresel rezerv para stats vererek adeta salamlatrmt. Dolar altna sabitlenirken, dier para birimleri dolara endekslendi. Fakat pek tabii bu durum sonsuza kadar gitmeyecekti. ABD; 1971'de Bakan Nixon'n altn standardn terk etmesiyle dolar, "fiat" para gcn ABD'nin ekonomik ve askeri stnlnden ald. 2008 Mortgage Krizi, dolarn gvenilirliine ilk ciddi darbeyi vurdu; FED'in trilyonlarca dolarlk para basm, dolar hala rezerv para m sorgulamalarn sesli hale getirdi. Pandemi dnemi (2020) ve sonras, sfra yakn faiz politikalar ve tevik paketleriyle bardak tamaya yani dolarn deeri grlmedik biimde zayflamaya balad. Rusya-Ukrayna Sava (2022) ve Bat'nn Rus varlklarna el koymas, BRICS lkelerini (Brezilya, Rusya, Hindistan, in, Gney Afrika) dolar d ticaret araylarna itti. in ve Hindistan, yuan ve rupi ile enerji ticareti balatt. Filistin'deki soykrm ve Ortadou gerilimleri de petrol ticaretinde dolarn roln tartmaya at. BRICS'in 2023'te genilemesi (Suudi Arabistan, ran, BAE gibi yeni yelerle) ve "de-dolarizasyon" gndemi, bugn dolarn kresel ticaretteki payn tehdit ediyor ve dolarn rezerv para payndaki d net biimde gsteriyor: Dolarn Kresel Rezervlerdeki Pay 2000 ylnda yzde 71, 2010 ylnda yzde 61, 2023 ylnda ise yzde 58.

Trump'n tarifeleri ksa vadede dolar talebini artrarak deerini glendirmekte fakat ticaret savalarnn tetikledii misillemeler, BRICS'in dolar kartln daha da pekitirmektedir. Bu balamda dolarn egemenlii; jeopolitik gerilimler, riskler sebebiyle zayflyor.

ABD-in ticaret sava: Kresel ekonomiye yansyan deprem

Trump'n tarife politikas, aslnda 2018'de balayan ABD-in ticaret savann rvan mcadelesi olarak deerlendirilebilir. lk mata, Trump in'den ithal edilen 360 milyar dolarlk mala yzde 7,5 ila yzde 25 orannda ek gmrk vergisi getirdi. in, buna 110 milyar dolarlk ABD rnne (soya fasulyesi, otomotiv, kimyasallar) misilleme vergileriyle karlk verdi. Peterson Uluslararas Ekonomi Enstits'ne gre, 2018-2019 tarifeleri kresel ticareti yzde 0,8 daraltt ve bu daralma ABD tketicilerine kabaca yllk 40 milyar dolar ek maliyet ykledi (Bown, 2019). Ticaret savalar, kresel tedarik zincirlerini altst etti; Apple ve Tesla gibi irketler, retimlerini ksmen Vietnam, Hindistan ve Meksika'ya kaydrd.

2025'te ise Trump, daha agresif bir yaklamla geri dnd. Nisan 2025'te aklanan tarifeler, in'den ithalata yzde 34, Avrupa Birlii'ne yzde 20, Trkiye ve ngiltere'ye yzde 10 vergi getiriyor. in, buna yzde 84'lk misilleme vergileriyle (elektronik, tarm rnleri, uaklar) yant verdi. Trump ise hemen peinden tarifeleri yzde 125'e kard. Bu karlkl restlemenin kresel piyasalardaki etkisi........

© Açık Görüş