İnsana hayatını etkileyen büyük sorular vardır. Nereden geldik, neredeyiz, nereye gidiyoruz gibi Allah’a, âleme, kendimize ve öte dünyaya dair meraklarımızı ifade eden asli sorular. Bu sorular hem her bir insanı hem de bir şahs-ı manevî olarak bütün insanlığı ilgilendirir. Bütün merak ve sorularımız gerçekte söz konusu asli sorularımızın bir uzantısı olarak ortaya çıkar. Din, felsefe, bilim ve sanat birbirinden farklı yollarla bu sorulara verilen cevaplardan oluşur. Fakat din de dahil hiçbir cevap, kabaca esasları ifade etmekle yetinemez. Verilen cevaplar, insan maddi ve manevî yaşantısındaki halleri, hareketleri, düşünceleri, üretimleri, çekince ve inkarlarıyla şekillenir. Birer insani faaliyet olarak felsefe, bilim ve sanatta bunun böyle olduğu açıktır. Zira filozof, bilim insanı veya sanatkâr kendi arayışında ancak külli bir idrake ulaştığında hakikatle temasın ne olduğunu kavrasa da ilerleyişi parçalıdır; ister hızlı ister yavaş olsun her bir aşamayı temaşa ederek kat eder; bütünün her bir parçayla yahut külli idrakin her bir ayrıntıyla ilişkisini görebildiğinde bütüne veya küllî idrake ulaşmış olur. Eskilerin tabiriyle bir vaz-ı ilâhî olan dinin bir peygamberin kalbinde taayyünü, insani üretimlerden farklı olarak bütünden veya küllî idrakten parçaya ve ayrıntıya doğru ilerler. Peygamberin marifeti, kesin ve aksi alınamaz idrak anlamında yakînin tafsilidir, başlangıç sonu içerecek şekilde kapsamlı ve doludur. Bu, bütün bilgi ve tecrübelerimizin kapsam bakımından en geniş kavrayışımız olan varlık idrakiyle........

© Yeni Şafak