Fakat sık rastlanan anlatım kusurlarından biri de çatı yanlışları olduğu için tamamen mühmel de bırakamayacağız. Bir şey bütün bütün elde edilmezse…

Cümlede fiiller ve fiilimsiler (yüklemler ve yüklemsiler) arasında tenâsüp olmalıdır. Cümledeki fiil ve fiilimsilerin biri etken (aktif, mâlûm) çatılı ise diğerleri de etken; biri edilgen (pasif, meçhul) ise diğerleri de edilgen olmalıdır.

En sık rastlanan çatı yanlışları, etken fiil ve fiilimsiler ile edilgen çatılı fiil ve fiilimsilerin aynı cümlede kullanılmasından kaynaklanmaktadır.

Edilgen fiiller; fiil kök veya gövdesine –l,-n yapım ekleri getirilerek yapılır.

Etken fiillerde fâil, işi bizzat kendi yaparken edilgen fiillerde eylem, başka biri / başka bir şey tarafından yapılır:

Ali deftere adresi yazdı. Fâil (Ali), fiili kendisi yapmıştır. Fiil, etken (aktif, mâlûm).

Adres deftere yaz-ıl-dı. Eylem, “başkası tarafından” yapılmış. Fiil edilgen (meçhul, pasif).

Dilbilgisine uzak okurlarımızın da sezmeleri, aradaki farkı bir nebze anlamaları için ilki etken, ikincisi edilgen olan epeyce kelimeyi sıralıyoruz:

yazmak, yaz-ıl-mak; okumak, oku-n-mak; vermiş, ver-il-miş; görecek, gör-ül-ecek; gitmeli, gid-il-meli; atıyor, at-ıl-ıyor; yaşar, yaşa-n-ır; oynamış, oyna-n-mış; başladı- başla-n-dı; saklayacak, sakla-n-acak…

Şimdi de sadece fiillerin etken biçimini yazıyor ve yanına okurlarımızın edilgenlerini yazmaları için yer bırakıyorum:

durmak, …………….. ; yapıyor, …………... ; dinlemiş, ……………. ;........

© Yeni Asya