Ortadoğu haritası, zamanın yıpratıcı akışıyla şekillenen bir satranç tahtası gibi… Devletler kuruldu, dağıldı, rejimler geldi geçti. Bölgede kurulan devletler, küresel güç dengelerinin sömürgecilik hesaplarına göre şekillendi. Kimisi tarihe karıştı, kimisi krizlerle devinim içinde varlığını sürdürdü. Her yeni dönem, bölgeyi yeniden yorumlamayı zorunlu kıldı.

Bu kırılgan ve çok aktörlü coğrafyada İran örneği özel bir dikkat gerektiriyor. İran, köklü tarihi, kültürel sürekliliği ve toplumsal refleksleriyle bölgesel gelişmelere farklı biçimde yanıt veren nadir örneklerden biridir.

13 Haziran’da İsrail’in İran’a başlattığı bombardıman dalgası, İran’ı iç karışıklığa sürüklemek, rejimi köşeye sıkıştırmak bir yana, iç cephesini daha da güçlendirdi. Mossad’ın sızmaları, yönetim baskısı, iç güvenlik ve istihbarat zaafları, PJAK gibi terör unsurlarının yıllar süren faaliyetleri, ağır ekonomik yaptırımlar ve uluslararası diplomatik baskı… Her şey sahnedeydi. Ama İran yine yıkılmadan ayakta kalmayı başardı. Peki, neden?

Bu sorunun cevabı sadece askeri ya da siyasi değil; İran’ın tarihî ve sosyolojik derinliğinde gizlidir. Çünkü İran, klasik anlamda bir devlet olmanın yanı sıra tarihsel bir bilinç, yaşayan bir medeniyet hafızasıdır.

Pers İmparatorluğu’ndan Ahamenişlere, Sasani döneminden Safevîler’e, oradan Kaçarlar ve İslam Cumhuriyeti’ne uzanan çizgide, İran’da rejimler değişmiş; ama kültürel kodlar, toplumsal dokular ve yönetim aklı köklü bir süreklilik içinde varlığını korumuştur.

Bu süreklilik, toplumun en küçük birimlerine işlemiş bir bilinçtir. İranlı bir çiftçi, Horasan’daki toprağını sürerken atalarının hikâyesini sürdürdüğünü hisseder. Bir edebiyat profesörü Hafız’dan, Firdevsî’den söz ederken sadece bir şiiri değil, ulusal bir ruhu yaşatır. Güney’deki bir liman işçisi bile, Fars Körfezi’nin adını tartışmasız biçimde “İran’ın denizi” olarak sahiplenir. Çünkü bu halkın ruhuna işlemiş olan şey, coğrafi sınırlardan çok tarihsel aidiyettir.

İran kültüründe Hafız-ı Şîrâzî ve Firdevsî birer millî bilinç taşıyıcısıdır. Hafız, 14.........

© tv100