Av. Cihangir Yıldız
Hukukçu-Sosyolog
cihangir.yildiz@hotmail.com Yaklaşık 8 sene içerisinde tamamlanan Mecelle, İslam hukuku kaynaklarından süzülerek Hanefi mezhebinin kuvvetli kavillerine göre hazırlanmıştır. Bugün dahi üslup ve muhtevası bakımından kıymetli hukuk eserleri arasında sayılmaktadır. Mecelle ülkemizde 1926’da yürürlükten kaldırılmışsa da Suriye’de 1949’a kadar, Irak’ta 1953’e kadar, Kıbrıs’ta 1960’a kadar, Kuveyt’te 1980’e kadar, Filistin’de 1984’e kadar yürüklükte kalmıştır. İsrail ve Ürdün’de ise hâlen medeni hukukun esasını Mecelle teşkil etmektedir. Mecelle, tam ifadesiyle, “Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye”, Osmanlı Devleti’nde 1869-1876 yılları arasında modern hukuk metodolojisi ile hazırlanan ilk medeni kanundur. Cumhuriyet’in ilanından sonra İsviçre Medeni Kanunu’ndan iktibas (alıntı) 743 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 4 Ekim 1926 tarihinde yürürlüğe girmesiyle yürürlükten kaldırılmıştır. Toplam, 57 sene cari kalmış, Osmanlıya bağlı bütün bölgelerde uygulanmış, ülke genelinde hukuk birliği sağlanmıştır. Ülkemizde yürürlükten kaldırılmışsa da Arnavutluk ve Bosna-Hersek’te 1928’e kadar, Lübnan’da 1932’ye kadar, Suriye’de 1949’a kadar, Irak’ta 1953’e kadar, Kıbrıs’ta 1960’a kadar, Kuveyt’te 1980’e kadar, Filistin’de 1984’e kadar yürürlükte kalmıştır. İsrail ve Ürdün’de ise hâlen medeni hukukun esasını Mecelle teşkil etmektedir. Osmanlı coğrafyasında mer’i olan İslam hukuku sistemi, İslam’ın ana ve fer’i kaynakları, örfi hukuk ve fetvalar üzerine kuruluydu. İslam hukukunun ana kaynakları, kitap (Kur’ân-ı kerim), sünnet, icma-ı ümmet ve kıyas-ı fukaha’dır. İstihsan, Sahabi kavli, örf ve âdet, maslahat-ı mürsele, önceki şeriatler gibi kaynaklar da fer’i kaynaklardır. Bu çerçevede, İslam hukuku, İslam âlimleri tarafından hazırlanmış olan Kenz, Mecma, Kudûrî, Muhtar, Hidâye, Dürer, Mültekâ ve benzeri yüzlerce fıkıh kitabı vasıtasıyla kadılar tarafından tatbik edilmişti. Fıkıh kitapları kanun hükmünde olduğundan ayrıca “kanun” isimli metinler hazırlamak gereksiz görülüyordu. Dolayısıyla, Mecelle’den önce tatbikata yönelik sabit bir kaynak kitap veya kanun metni mevcut değildi. Kadı, önüne gelen bir meselede, muteber fıkıh ve fetva kitaplarının tamamını kaynak olarak değerlendirip, hüküm kurmak mecburiyetindeydi. Takdir edersiniz ki, bu durum, hukukçu kalitesinin oldukça yüksek olmasını elzem kılan bir husustu.

MECELLE’NİN HAZIRLANMASINI GEREKLİ KILAN SEBEPLER

Zaman içerisinde ve bilhassa Tanzimat Fermânı’ndan sonra, medreselerden bazı ilim dallarının tahsili kaldırılınca kadıların ilmî seviyeleri düştü. Bu gerçek karşısında, bu kadar geniş bir kaynak havuzu içerisinde, önüne gelen hukuki bir meseleye uyan kaideyi bulacak ve tatbik edecek hukukçu bulmak zorlaştı. Böylece, derli toplu bir kanun metni ortaya koymak elzem hâle........

© Türkiye