İslamda İlk Aydınlanma

Tutuklamalar… gözaltılar… ekran karartmalar… emperyalizmin “terörsüz Türkiye” oyunları arasında yazıyorum. Filozof Farabi’yi düşünüyorum. Felsefede “birinci öğretmen” sayılan Aristoteles’ten sonra “ikinci öğretmen” sayılan Farabi’yi düşündükte, acaba diyorum, felsefe… bilim sürülüp çıkarmadıkta, islam toplumları böyle kara bilgisizlikle kavrulur muydu.

Hayır Kavrulmazdı.

İslamda ilk aydınlanmayı halife Me’mun(813-833) başlattı. Prof. Dr. Macit Fahri, halife Me’mun için şöyle der, “Me’mun, bütün islam tarihi içinde felsefe ve bilimin en büyük hamisi idi. Onun anlaşılmamış cesaretle kelam ve felsefe meselelerinin ortaya atıldığı toplantılarıyla ilgili rivayetler, zamanında hüküm süren düşünce iklimini olduğu kadar entelektüel uğraşıları da yeterince aydınlatır. Eğer bu tür rivayetlere güvenilirse Me’mun’un serbest görüşlülüğü ve hoşgörüsü o derece ki, saltanatı ile ilgili en muhalif tenkit ve yorumları bile büyük bir samimiyet ve itidalle karşılamaktaydı. Halifenin huzuruna getirilen ve ona keskin bir soru yönelten sufi ile ilgili bir hikaye anlatılır, ‘Müslümanlar üzerindeki senin bu üstünlüğün, tamamen onların rızasına mı dayanıyor yoksa boyun eğmeye zorlandıkları üstün bir gücün neticesi midir?’ bu cüretli soruya verdiği cevapta halifenin, anarşiye karşı zorunlu çare olarak siyasi otoritenin ustalıklı savunmasını yaptığı ve eğer bu soruyu soran gayri memnun adama, bütün islam toplumunun kabul edebileceği başka bir aday bulabilirse halifelik görevinden feragat etmeyi teklif ettiğini söylenir.”(1)

Halife Me’mun’un bu yanıtı kendine güvenen… özgeci bir yönetici olduğunu göstermiştir. İslam dünyasında rastlanmayan bir kişiliktir Me’mun.

Halife Me’mun, 830 yılında Beytül Hikme’yi kurdu.(Bilim-felsefe evi.S.C.G) Böylece islam dünyasında aydınlanma devinimi ilk kez başlamış oldu… “Önemli ilmi ve felsefi eserlerle kütüphaneyi doldurmak maksadıyla Me’mun Bizans’a kadim ilimlerle kitaplarıi kendi adına araştırıp satın alarak getirmeleri için özel memurlar gönderdi ve daha sonra bu eserlerin bir alimler heyetince tercüme edilmesini istedi.”(2) Beytül Hikme’de dünyada görülmemiş bir bilim -felsefe çalışması başlatıldı. Aydınlanmanın etkisiyle bilimde Harzemi(850-920), Heysem(915-1040), Felsefede Kındi(?-866), Razi(?-925), Farabi(?-950), ibni Sina(?-1037).

Tarihte ilk kez,ussal düşünce, dinsel düşünceye baskın çıkar(3) Bilimde, felsefede batı, çok geride kalmış, islam dünyası uygarlığa katkısıyla pırıl pırıldır. Ama bu uzun sürmez.Eşari okulu din adına saldırıya geçer. Me’mun’dan sonra halife olan yeğeni El Mütekkil(840-861) Beytül Hikme çalışmalarını durdurdu. Bütün bunlara karşın hem felsefe hem bilim yürüyordu. Selçuklu’nun desteğiyle Gazali(?-1117) hem felsefeyi........

© Tele1