Diğer

27 Mayıs 2025

“Uygulayana doğal, olağan gelmeyen bir tahakküm biçimi yoktur.”

Şimdi etrafınıza, hayata, kendi hayatınıza, hatta kendinize bakabilirsiniz!

Sözün sahibi İngiliz filozof, ekonomi politik düşünürü, “faydacı liberal” ya da kimilerine göre “liberal sosyalist” ve zaman zaman devlet adamı John Stuart Mill. Mayıs biterken, 19’uncu yüzyılın başında bir mayıs günü doğup 19’uncu yüzyılın bitmesine çeyrek asır kala ölen Mill’i de anmış mı olduk?

Marx ile aynı dönemin düşünürü. Görüştüler mi hiç, kesin değil. Marx’ın Mill’i bildiği kesin; onun Marx’ı ne kadar bildiği şüpheli. Mill’in Jeremy Bentham, Aguste Comte gibi yakından beslendiği, Owen ve Fourier gibi “ütopyacı sosyalist” kaynakları var, o da kesin. İkisinin de “yok edici nüfus teorisi sahibi” Malthus’a bindirmişlikleri var; o da kesin.

Kadınlara oy hakkı için İngiltere’de bile erken savaş vermiş, eşiyle “feminist teori”ye zemin hazırlamış, nispi oya dayanan seçimleri, hayvan haklarını, sendikal örgütlenmeyi, kooperatifleri savunmuş bir “liberal”den söz ediyorum. “Mill’in değirmeni”nde öğütülmemiş dandik liberallere de ithaf ederek!

Şimdi Mill’in kendisine veda edip yazının başındaki sözüne dönebiliriz: “Uygulayana doğal, olağan gelmeyen bir tahakküm biçimi yoktur.”

Erkek tahakkümü: Dinlerin, dini kurumların, inançların, kültürel ve toplumsal mirasın, cinsiyetçiliğin, “babalık”ın, “kocalık”ın, “ağalık”ın, “reislik”in, “askerlik”in şiddetle yeniden ürettiği, yeniden şiddet ürettiği bir tahakküm biçimi değil mi? Bunu doğal, olağan, normal görmek, meşrulaştırmak için bin türlü gerekçe ve bahanesi, efsanesi hazır. İçine doğuluyor, içinden başkalarının hayatının içine ediliyor. Aşmak ancak bunun dışında kalmış bir aile ve eğitim ortamı ile düşünsel, aşkın bir süreç, vicdan ve muhakemeyle mümkün genellikle.

İktidar tahakkümü: Erkek iktidarın, bazen bazı “güçlü” ya da “güçlü pozisyonundaki” kadınlar tarafından bile ister otoriter, ister faşizan, ister “demokratik görünümlü despotik veya popülist”........

© T24