Diğer

T24 Haftalık Yazarı

23 Mart 2025

Gazetelerin ortaya çıkış öyküsünü anlatmaya çalıştığım bir önceki yazımda basılı haberlerin geçmişinin MÖ 59 yılına kadar uzandığını, Roma İmparatorluğu zamanında yönetimin halka duyurmak istediklerini “Acta Diurna” isimli taş ya da metal levhalara oydurarak ana meydanlara astırdığını belirtmiştim.

Asya’da benzer bir yayın Çin’de MS 8. yüzyılda görülmüş; imparatorluğun kararları halka ipek dokuma üstünde el yazmasıyla duyurulmuş.

Zengin içeriği ve bugünküne benzer yanlarıyla tarihe geçen ilk gazete MS 890 yılında İngiltere’de ilk basımı çıkan “Chronicle” olmuş; yaşanmış toplumsal olayların yer aldığı bu bülten manastırlarda elle çoğaltılmış.

1556'da Venedik Hükümetinin “Notizie scritte” ismiyle el yazması olarak aylık dağıttığı bülten o dönemde tedavülde olan “gazetta” isimli küçük bir madeni para ödeyen okuyuculara satılış; bu kelime daha sonra birçok dilde "gazete" anlamında kullanılmış.

Matbaanın yaygınlaşması sonrasında ilk modern gazete 1605 yılında Johann Carolus eliyle Almanya’da basılmış; “Relation aller Fürnemmen und gedenckwürdigen Historien” gazetesi yayın dünyasında atılan önemli bir adım olmuş.

Çok uzun yıllar boyunca dünyanın her yerinde çocuklara dönük eğitim tümüyle pratik işleyişe dayanmış; yoksul ailelerin çocuklarının neredeyse tümü oyun çağında çırak olarak başladığı iş yaşamında öğrendikleriyle meslek sahibi olmuş.

Çıraklığın çocukları yetişkinliğe hazırladığı, bir çocuğun çıraklığa ne kadar erken başlarsa o kadar başarılı olacağı düşüncesi çok uzun yıllar boyunca hâkim olmuş. Çıraklık yaparken aynı zamanda yaşam tecrübesi de edinen çocuklara bir şekilde minyatür yetişkin muamelesi yapılması yüzünden her yaştan insanın bir arada olduğu ortamlarda bir çeşit sosyalleşmek amaçlanmış; çocukların el becerisinde bir an önce yetişkin seviyeye gelmeleri istenmiş.

Çocuklar yaygın olarak çiftçilerin, zanaatkârların ya da soyluların yanında işçi – hizmetçi, rençber olarak çalıştırıldığı bu yıllardaki işle ilgili eğitim, tüm yoksul çocuklara aynı seviyeden verilmiş; yaş ve sosyal sınıf ayrımı gözetilmemiş.

Orta Çağ’ın sonuna kadar Avrupa’da devam eden skolastik baskı içindeki anlayış çocukları şeytandan uzak tutmayı hedeflemiş, dindar fakirliğin erdem olduğunu dikte ederek çocukları tutkulardan arındırmaya çalışmış.

En eski çocuk dergileri, on sekizinci yüzyılda Aydınlanma hareketinin bir uzantısı olarak ortaya çıkmış; çocuk medyası yavaş yavaş belirmeye başlamış. Değişen anlayış içinde artık çocuklar eğitilecek, bilgilendirilecek ve toplumun kabul gören değerleri doğrultusunda geliştirilerek sanayinin dönen çarkları içine yerleştirilecek küçük yetişkinler olarak görülmüş.

Avrupa’da matbaanın icadı ile basın hayatında meydana gelen gelişmeler çocukları da etkilemiş, yayın hayatındaki gelişmelerle birlikte hümanizm kavramı da gündeme gelmeye başlamış; çocuk kavramı yeni boyut kazanmaya başlamış.

Çocuklara özel olarak tasarlandığı kabul edilen ilk süreli yayın 1751 yılının şubat ayında John Newbery tarafından İngiltere’de “Lilliputian Magazine” adıyla yayınlamış; toplam 12 sayı çıkan bu dergi 1752 yılında kapanmış. Gazete- dergi ayrımı konusunda bariz farkların olmadığı, broşür şeklindeki yayınların belirgin bir formatının bulunmadığı 1744 yılında Londra'da yayınevi kurarak kitap satmaya başlayan John Newbery, çocuk edebiyatının, çocuklara yönelik yayıncılığının öncüsü olarak kabul ediliyor.

İçeriğinde eğitici hikayeler, şiirler, bilgi ve eğlenceli konular bulunan bu yayın çocuklara yönelik ilk dergi olmasının yanında çocuk edebiyatının en önemli ilk örneklerinden biri olarak tarih sayfasına adını yazdırmış; dünya literatüründe çocuklara yönelik eserlerin önünü açarken modern anlamda çocuk edebiyatının temel taşlarını döşemiş.

John Newbery tarafından çocuklara özel olarak hitap eden bir başka yayın da 1762 yılında Londra'da yayımlanan The Children's Newspaper çocuk gazetesi olmuş; bu yayında genç okuyucuların dikkatini çekebilmek için ilginç haberlerin çizimler, hikâyeler eşliğinde hazırlanması amaçlanmış.

Kısa ömürlü olan dergilerin yerini 1788 yılında, John Marshall tarafından çıkartılan, 7-14 yaşındaki çocuklara faydalı bilgiler sunarak onları toplumun değerli üyeleri haline getirmeyi hedefleyen “Juvenile Magazine” dergisi almış.

Çocuk edebiyatı yepyeni bir alan olarak Christoph Adelung (1732-1806), Christian Felix Weisse (1726–1804) ve Arnaud Berquin (1747-1791) ile canlanmaya başlamış.

Fransa’da çıkan ilk çocuk dergisi “Journal d'éducation” 1768 yılında Paris Üniversitesi'nde sanat dersleri veren Dr. M. Leroux tarafından hazırlanmış. Bu dergiyi 1782 yılında André Berquin’in yayınladığı “L’ami des enfants” ve 1783 yılında Antonin Duchesne ile Auguste Savinien’in aylık olarak çıkarttıkları “Portefeuille........

© T24