Televizyonda ya da radyoda haberleri dinlerken, kulağımıza çarpan meteoroloji ve iklim terimlerinin yanlış kullanımı çoğu zaman beni koltuktan zıplatıyor. Yanlışlar o kadar yaygın ki, ders kitaplarında, ÖSYM sorularında ve haber bültenlerinde aynı hataları tekrar tekrar duyuyoruz.

Ben de bu yüzden Tekin Yayınevinden yayınlanan “Havadan Sudan Doğru Bilinen Yanlışlar” adlı bir kitap yazdım. Kitap üç baskı yaptı ama hâlâ yeterince yaygın okunmadı. Halbuki içinde, meteoroloji ve iklimle ilgili “doğru bilinen yanlışları” eğlenceli bir dille anlattım.

Şimdi o kitaptaki bazı bölümleri kısa kısa, muhabirler için bir “Havalı El Kitabı” tadında paylaşayım. Çünkü sokak ağzıyla, yalan yanlış ifadelerle bilim dili bozuluyor. Hadi biraz “yapmayın, etmeyin” diyelim:

1.Isı – Sıcaklık Karışıklığı

Basında “ısı 5 derece düştü” gibi ifadeler sık kullanılır.
Doğrusu: “Derece” sıcaklığın birimidir. Isı ise enerji olup kalori veya Joule ile ölçülür. Dolayısıyla “hava sıcaklığı 5 derece düştü” denmelidir.

2.Termometre Ölçümleri
Muhabirler bazen asfalt üstünde veya güneş altında tuttukları termometrelerle “60 derece ölçüldü” diye haber yapar.
Doğrusu: Meteorolojide sıcaklık, yerden 1,5–2 metre yükseklikte, gölgede ve panjurlu alet siperi içinde ölçülür. Elektronik panolardaki değerler de gerçek hava sıcaklığı değildir.

3.“Etkili Yağış” Kavramı
Haberlerde “Adana’da etkili yağış sele neden oldu” gibi ifadeler geçer.
Doğrusu: Meteorolojide “etkin yağış”, tarımda bitkinin kök bölgesinde kalan yararlı yağışı veya hidrolojide yüzey akışına katkı yapan kısmı ifade eder. Afet yapan yağış için “şiddetli yağış” denmelidir.

4. Oksijeni Bol Dağlar”
Basında “dağlarda oksijen daha bol” denir.
Doğrusu: Yükseklere çıkıldıkça oksijen oranı sabit kalır, fakat basınç düştüğü için solunan oksijen miktarı azalır. Yani “oksijen bol” değil, “oksijenin kısmi basıncı düşüktür” demek gerekir ama haklısınız bunu demek zor. En iyisi oksijen bol demeyin.

5. “Soğukluk Rekoru”
Haberlerde “33 yıllık soğukluk/sıcaklık rekoru kırıldı” denir.
Doğrusu: “Soğukluk/sıcaklık” kavramı yoktur, “soğuk/sıcak hava rekoru” veya “en düşük/en yüksek sıcaklık rekoru” denmelidir.

6. “Cemre Havaya Düştü”
Cemrenin gökten düştüğü gibi anlatılır.
Doğrusu: Hava yukarıdan aşağı ısınmaz; yer ısınır, ardından atmosfer aşağıdan yukarıya doğru ısınır. Cemre sadece bir halk inanışıdır; teknik olarak bir anlamı yoktur.

7.“İstanbul’a Kar Yağmıyor”

“Bu yıl kar yağmadı” denir.
Doğrusu: Kar çoğu zaman buluttan yağar ama yere ulaşmadan havada eriyip yağmura dönüşür. Yani “yağan kar yere ulaşmıyor” ifadesi daha doğru. Ama bunu demek anlamsız olabilir.

8. “Kötü Hava Koşulları”
Ulaşım haberlerinde sıkça kullanılır.
Doğrusu: Hava ne iyi ne kötü olur; sadece rüzgârlı, yağışlı, sisli vb. tarif edilir.........

© SuperHaber