Türk Silahlı Kuvvetleri’nin 26. Genelkurmay Başkanı, araştırmacı-yazar İlker Başbuğ, 2024 yılında yayımlanan “Biz Türk Milliyetçisiyiz” isimli kitabında, Türk milliyetçiliğinin önde gelen üç isminin Yusuf Akçura, Ziya Gökalp ve Ahmet Ağaoğlu olduğunu söylüyor.

Bugünkü söyleşimize 1876 yılında Rusya’nın Simbirsk kentinde doğan Yusuf Akçura’nın, “Üç Tarz-ı Siyaset” isimli eserini ele alarak başlayacağız.

★★★

UĞUR DÜNDAR (U.D.): Sayın Başbuğ, Akçura’nın bu çok önemli eseri hakkında neler söyleyebilirsiniz?

İLKER BAŞBUĞ (İ.B.): Akçura, Harp Okulu’ndan biraz problemli şekilde subay olarak mezun oldu ve daha sonra Paris’e giderek Sorbonne Üniversitesi’nde dört yıl hukuk ve siyaset okudu.

Sorbonne’da Osmanlı kurumları üzerine bir bitirme tezi yazdı. Tezi, Osmanlı kimliği ve devlet ile kimlik arasındaki ilişki üzerineydi. İşte bu yazdığı tez, makale olarak Nisan-Mayıs 1904 arasında Kahire’de, “Türk” isimli gazetede yayımlandı.

Akçura yazısında üç kimlik biçimini ele alıyordu. Bunlar; Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük idi. Akçura’nın amacı, Osmanlı Devleti’ne güç kazandırmaktı.

(U.D.): Osmanlıcılık nasıl tanımlanıyordu?

(İ.B.): Osmanlıcılık, Tanzimat döneminde Osmanlı hükümetinin güttüğü bir hedefti. Bu görüşe göre din ve etnik aidiyet artık devlet ile tebaası (uyrukları) için zorunlu görülmüyordu.

Bu görüş 1876 Anayasası’na yansımıştır. Osmanlı tebaalığı/uyrukluğu Anayasa’da şöyle yer almıştı:

“Devlet-i Osmaniye tabiiyetinde (vatandaşlığında) bulunan efradın cümlesine herhangi din ve mezhepten olur ise olsun Osmanlı tabir olunur.”

Bu madde ile Osmanlı Devleti uyruğu olan herkese ırk, din ve mezhep farkı gözetilmeksizin “Osmanlı” ismi veriliyordu. Yani, “Osmanlı”, Osmanlı Devleti’nin milletine verilen isimdi.

(U.D.): Çok ilginç. Peki, Osmanlıcılık düşüncesi ne zamana kadar geçerliliğini korudu?

(İ.B.): 1876–1878 Osmanlı–Rus Savaşı’nın sonunda Balkanlar’da milliyetçilik akımlarının başlaması bu düşünceyi rafa kaldırdı. Benzer durum Avrupa’da da yaşandı. 1870’te Fransa’nın Almanya’ya yenilmesi ırka dayanan yeni bir milliyetçilik anlayışının doğmasına neden oldu.

(U.D.): Peki, İslamcılık düşüncesinin hâkim olduğu dönemi nasıl tanımlayabiliriz?

(İ.B.): İslamcılık düşüncesi özellikle II. Abdülhamid döneminde öne........

© Sözcü