“Bir karış fazla şimendifer”! İşte 1920’lerin bağımsız ulaşım politikasının Cumhuriyetin kurucu önderlerinin ağzından henüz o dönemlerde ifade ediliş biçimi. Erken Cumhuriyet dönemi iktisat tarihi üzerine çalışmalarıyla bilinen sevgili meslektaşım Serdar Şahinkaya, 2017’de 15. Sosyal Bilimler Kongresi’nde sunduğu bildiriyi genişleterek artık bir kitap boyutuna taşımış bulunuyor: “Başvekil İsmet Paşa’nın 30 Ağustos 1930 Sivas Nutku ışığında Osmanlı’dan Cumhuriyet’e demiryolları meselesi. Bir Karış Fazla Şimendifer. ‘Ekmeğimizi kurtardık, gömleğimizi de kurtaracağız’” (Telgrafhane Yayınları, Nisan 2025). Şahinkaya böylece 1920-1930 döneminin kritik dönüm noktaları (Halkçılık Programı-1920; 1923 Türkiye İktisat Kongresi, 1930 Sanayi Kongresi, 1930 Sivas Demiryolu açılışı) üzerine dört kitap çıkarmış oldu. Türkiye İktisat Kongresi üzerine yaptığı çalışmayı daha önce (4 Nisan 2023 tarihli yazımızda) bu sütunlarda değerlendirmiştik.

Şahinkaya’nın son çalışması birçok açıdan ilgiyi hak ediyor. Bunu da her zamanki gibi en iyi şekilde bu döneme ilişkin yetkin eserleriyle tanınan değerli hocamız Bilsay Kuruç özetliyor. Prof. Kuruç’un kitaba yazdığı Önsöz’den alıntılayalım: “Avrupa’nın gönderdiği ordu 1922’nin 30 Ağustos’unda darmadağın edilmişti. Askeri senaryo bitmişti. İktisat senaryosu başlıyordu. Bunun da cepheleri ve muharebeleri olacaktı. 1923’ten sonra Avrupa’nın orantısız güç kullanabileceği ilk ve öneme sahip cephe demiryolu idi. Dünya demiryolları emperyalizme ait değil miydi? Rakipsizdi.
Aşiret mi, bağımsız yeni devlet mi, o cephede belli olacaktır. ‘Haydi bakalım’ın ilk adımı Cumhuriyet’in ilanından sadece üç ay sonra TBMM’ne getirdiği Kayseri ve Sivas’a uzanacak demiryolu inşaatı tasarısıdır. (…) Orada, 28 Ocak 1924’te Başvekil olarak vurgulayacaktır: ‘İnşaat politikamız ‘Bir karış fazla şimendifer’dir! Yabancı şirketler koşullarımız kabul eder, gelirlerse yaptırırız. Gelmezlerse, kendim yapacağım! Vakit yok. Hemen!’ Aynı vurguyu, daha da güçlendirerek, Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal 1 Mart 2024’te Meclis açış konuşmasında yapacak: ‘Her vasıta ile Bir karış fazla şimendifer’!” (s.15).

Osmanlı’dan kalan demiryolları tipik bir sömürge ağı modelidir. Ülkenin zenginliklerine, tarım, madencilik ve zanaat ürünlerine kolayca ulaşmak, buna karşılık Batı Avrupa’nın erken sanayileşmiş ülkelerinin sınai ürünlerinin ülke içindeki önemli pazarlara sorunsuz ulaşmasını sağlamak temel amaçtır. Elbette diğer iktisadi, siyasi,........

© soL