Cumhuriyetin yaşatılmasında anayasalarda yazılanlar, cumhuriyet kurumları, diğer deyişle yani kurallar ve örgütlenme önemli. Ama bu biçimsel yapının cumhuriyetin özünü oluşturan nitelikleri, içeriği, ilkeleri, politikaları, ideolojisiyle bütünsel çalışması sağlanmadan dil ve örgütlenme yetmiyor.

“Halk” olmadan ya da halkın seçimden seçime devreye sokulmasıyla cumhuriyet olmuyor. Kurallar ve kurumlar halkı yok saydığı, halkın dışında ve üstünde olduğu zaman da cumhuriyet olmuyor. Cumhuriyetin kural ve kurumları ne derecede çalışırsa çalışsın püf noktası halk. Sömürücü sınıfın, dinsel ve etnik kimi grupların, emperyalist ilişkilerin kurallar ve kurumlar üzerinde egemen olması halkın egemen ve iktidar olduğu gerçek cumhuriyet anlamına gelmiyor.

Anayasal denetimde bu tür analizlere “amaç unsuru” diyoruz. Cumhuriyet üzerinden okursak, “kuralları ve kurumlarıyla, uygulama biçimiyle cumhuriyet niteliklerine ve özüne, gerçek amacına uygun mudur” sorusunun yanıtını aramamız gerekiyor.

Gerçek bir cumhuriyeti konuşuyorsak amaç unsurunda bakılacak yer, analiz ettiğimiz cumhuriyette sömürücü sınıfın, bir ya da birkaç kişinin, dinsel veya etnik grubun, sömürücü düzen siyasetinin mi ya da bir ayrım gözetilmeksizin insanın insanı sömürmediği toplumu oluşturan halkın mı egemen ve iktidar olduğudur.

Yanıt birinciyse tabelasında cumhuriyet yazan sömürücü düzen söz konusudur ki bu durumda anayasal cumhuriyetin dahi satırlar arasında çürüyüp gittiği cumhuriyet yıkıcılığı hep devrede olacaktır. İçerik, yapı ve kadrolarıyla oynanıp teslim alınan cumhuriyet kurumları da bu yıkıcılıkta kullanılacak ve bu kullanımla yıkıcılık meşrulaştırılacaktır. Buna cumhuriyet değil cumhuriyet yanılsaması demek gerekir.

Çözüm sürecinin devamcısı Milli Dayanışma, Kardeşlik ve Demokrasi Komisyonu, Cumhuriyetin kuruluş dayanak ve koşulları, nitelikleri ve ilişkileri üzerinde tartışmalarla TBMM içinde kurulmuş, ilk toplantılarından birinde 10 yıllık gizlilik kararına imza atmıştır. Geçici bir........

© soL