“Çinlilere toprak veremeyiz. Gelirlerse gitmezler!”

Bu söz, Kazakistan’da tarım arazilerinin uzun vadeli olarak Çin’e kiralanmasına karşı çıkan bir vatandaşın tepkisi. Çin karşıtı bu tür tepkiler, Orta Asya’da sadece güncel endişelere değil, aynı zamanda derin tarihsel köklere dayanıyor.

Orta Asya’da Çin’e komşu Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan gibi ülkelerle Çin arasında uzun süredir devam eden sınır ve toprak anlaşmazlıkları var. Bu gerginliğin kökleri, 17 ve 18. yüzyıllara kadar uzanıyor. O dönemlerde Kazak göçebeleriyle Moğol kökenli Dzungar Hanlığı arasında sık sık çatışmalar çıkmış. Sonrasında Çin’in Qing Hanedanlığı devreye girmiş ve bölgede bazı toprakları Çin’e katmış. Bu da bölge halkında Çin’e karşı duyulan güvensizliği ve öfkeyi daha da büyütmüş.Çatışmalar, savaşlar, kıtlıklar derken insanlar yerlerinden edilmiş. Sonunda Kazak Hanlığı, çareyi Rusya’dan yardım istemekte bulmuş.

Böylece Rusya, tarihsel olarak Orta Asya’da baskın bir güç hâline geldi. 20. yüzyılda bu ülkeler Sovyetler Birliği'nin parçası oldular. Sovyetler sonrası bağımsızlıklarına kavuşsalar da, Rusya ile ekonomik, dilsel, kültürel bağlarını korumaya devam ettiler.

Bu bağlamda Rusya, Orta Asya’daki çıkarlarıyla uzun yıllardır Çin’e karşı bir denge unsuru oldu. Bu denge, 2022’de Rusya’nın Ukrayna’ya savaş açmasıyla ciddi şekilde sarsıldı. Savaş, Orta Asya’da hem jeopolitik hem de ekonomik etkiler yarattı. Bölge ülkeleri bu savaşı açıkça desteklemedi ama........

© Şalom