Savaşın haritası çizilirken cetveller yalnız ülkeleri değil, çocukların boylarını da kısaltıyor. Ekonomik kriz yalnız cüzdanları değil, çocukların düş kurma yetisini de yoksullaştırıyor. Büyümemiş çocuklar büyüyememiş toplumlara dönüşüyor.

• MEHMET ALTUNKILIÇ
• 3 Haziran 2025

Bir cetvel koyuyoruz duvara. İçinden geçilen yılların çocuklarını hizalıyoruz. Boyları kaç santim? Kemikleri ne kadar ağır? Omuzları kaç savaş gördü? Mideleri ne kadar boşluk tuttu? Gözleri kaç kez bir tabak yemeğe değil, bir kurşun sesine büyüdü?

Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) ve Dünya Gıda Programı (WFP), 2023 yılında yayımladığı ortak bir raporda, çatışma bölgelerinde büyüyen çocukların yüzde 45’inin gelişme geriliği yaşadığını, özellikle 5 yaş altındaki çocukların “kronik yetersiz beslenme” nedeniyle fiziksel gelişimlerinin ciddi biçimde sekteye uğradığını yazdı. Yani savaş, sadece öldürmüyor büyütmüyor da.

Boy da Uzamıyor Hayat da

Suriye’deki, Yemen’deki, Gazze’deki, Ukrayna, Sudan, Afganistan’daki çocukların boyları uzamıyor, kolları kalınlaşmıyor, dişleri dökülüyor ama yerine yenisi çıkmıyor. Savaş yılları çocukluk yıllarını yiyor. Lancet Global Health dergisinde yayımlanan bir çalışma, Etiyopya, Somali ve Güney Sudan’daki iç savaşlar döneminde doğan çocukların, barış zamanında doğan yaşıtlarına kıyasla ortalama 2,5-3 cm daha kısa olduğunu gösterdi. Kısalmak burada sadece fiziksel değil. Eğitim, oyun, sevgi, bağışıklık, güven… her şey eksiliyor.

Gabriela Guerrero, yüksek şiddet düzeyine sahip bölgelerde doğan Iraklı çocukların, daha az şiddet içeren bölgelerde doğan yaşıtlarına göre ortalama 0,8 cm daha kısa olduğunu saptamıştı. Bu farkın, özellikle yaşamın ilk yılında ve anne sağlığının bozulmasıyla ilişkili olduğu belirtilmişti.

National Library of Medicine’de yayımlanan bir başka çalışmaya göre, savaş bölgelerinde doğan veya savaş sırasında yaşayan çocukların boy-yaş Z-skorları, diğer bölgelere göre 0,42 ila 0,45 standart sapma daha düşüktü. Bu durum, çocukların büyüme ve gelişiminde belirgin bir gerilemeye işaret ediyordu.

Açlık Kemikleri Saydırıyor

Açlık, savaşın elinde bir başka silah. Bir zamanlar “yüzde 100 süt”le büyüyen çocuklar, şimdi bir avuç unla, bir bardak bulanık suyla doyurulmaya çalışılıyor. Elbette büyüyemiyorlar. British Medical Journal’da (BMJ) yayımlanan 2019 tarihli bir araştırma ise........

© Perspektif